Besti skákmaður allra tíma?

Hver er besti skákmaður allra tíma? Þetta er spurning sem skákmenn og skákáhugamenn þræta gjarnan um enda eigi flestir sér sinn eftirlætisskákmann sem þeim þykir bestur. Í dag höfum við vel þróað stigakerfi, Elo-stig, sem getur ágætis mælikvarða á styrk manna en það kerfi var ekki tekið í notkun fyrr en árið 1970 og því er ekki hægt að nota það til þess að bera styrk skákmanna dagsins í dag saman við styrk hinna gömlu meistara. Þá eru margir, þar með talið ég, þeirrar skoðunar að talsverð verðbólga sé í stigakerfinu þannig að Elo-stig gefi ekki alveg jafn góðan samanburð á milli tímabila og ætla mætti. 

Þá þarf einnig að taka tillit til þátta eins og þekkingar, skákin þróast ár frá ári og skákmenn dagsins í dag hafa úr miklu meiri þekkingu, auk gríðarlegrar reiknigetu tölvuforrita,  en skákmenn fortíðarinnar. Þannig búa meistarar dagsins í dag að rannsóknum liðinna meistara sem eðli málsins samkvæmt hafa ekki aðgang að þekkingu sem orðið hefur til í millitíðinni. 

Mat á því hver er besti skákmaður sögunnar er því alltaf huglægt og í raun má segja að þar sé verið að reyna að leggja mat á hver þeirra skákmanna sem um ræðir hefur mesta hæfileika. Hvernig myndi t.d. José Raoul Capablanca, sem ég hef hingað til talið besta skákmann sögunnar, ganga gegn bestu skákmönnum heims í dag ef hann hefði aðgang að sömu þekkingu og sömu tækni og þeir? Það er í raun ómögulegt að segja og slíkt mat hlýtur sömuleiðis alltaf að vera huglægt. Aðrir geta nefnt Bobby Fischer og enn aðrir Garry Kasparov, þegar rætt er um besta skákmann sögunnar.

Eins og áður segir hef ég hingað til talið Capablanca bestan allan en nú er kominn fram á sjónarsviðið skákmaður sem vel getur gert tilkall til þess að vera talinn bestur frá upphafi. Sá er norskur og heitir Magnus Carlsen. Hann er svo sem ekki nýmættur til sögunnar enda er hann orðinn 22 ára gamall en Carlsen, eða Maggi litli eins og íslenskir skákmann kalla hann stundum sín á milli, hefur að nokkrum mánuðum undanskildum verið stigahæsti skákmaður heims undanfarin þrjú ár. Það er hins vegar ekki fyrr en nú sem hann er orðinn stigahæsti maður sögunnar og nú stefnir hinn ungi Norðmaður hraðbyri á að rjúfa 2900 stiga múrinn, eins og gefur að skilja, fyrstur allra.

Ég hef hrifist einstaklega af Carlsen sem skákmanni og það má segja að það sé að mörgu leyti honum að þakka að ég fór að tefla aftur og fylgjast með skák á nýjan leik haustið 2009. Þá sat hann að tafli í Nanking í Kína og vann eitt sterkasta mót þess árs með miklum yfirburðum. Sérstaklega er mér minnisstæð skák sem hann tefldi við kínverska skákmanninn Wang Yue og tókst á einhvern óskiljanlegan hátt að vinna endatafl sem ekki á að vera hægt að vinna án þess þó að Kínverjinn gerði nokkur sýnileg mistök.

Það er reyndar einmitt þar sem styrkur Carlsens liggur, í endatöflunum. Hann er enginn sérstakur byrjanafræðingur en afar sterkur í miðtaflinu og í endatöflum stenst einfaldlega enginn honum snúning. Sérstaklega virðist hann hafa ótrúlega getu til þess að koma öllum skákum út í endatöfl sem hann getur unnið úr. Þetta hefur ekki síst verið áberandi í Tata Steel Chess 2013, einu elsta skákmóti heims og einu sterkasta móti hvers árs. Þar etja nú kappi flestir bestu skákmenn heims auk nokkurra Hollendinga auk kínversku skákkonunnar Hou Yifan. Þegar þetta er ritað er ein umferð eftir í mótinu og hefur Carlsen þegar tryggt sér sigurinn þar sem hann er einum og hálfum vinningi fyrir ofan næsta mann, Indverjann Anand sem er ríkjandi heimsmeistari. Í Tata-mótinu hefur sá norski einmitt verið afar duglegur við það að koma sér út í endatöfl þar sem hann hefur örlítið frumkvæði en síðan smám saman mjakað andstæðingunum út af borðinu. 

Þannig minnir hann einmitt á margan hátt á áðurnefndan Capablanca sem, líkt og Carlsen, var undrabarn í skák. Capablanca var ekki heldur neinn sérstakur byrjanafræðingur en gríðarlega öruggur skákmaður og þá sérstaklega í endatöflum. Á ferli sínum tapaði sá kúbverski innan við 40 keppnisskákum og þótt Carlsen sé án nokkurs vafa þegar búinn að tapa fleiri skákum en Capablanca verður að taka tillit til þess að Norðmaðurinn ungi er þegar búinn að tefla margfalt fleiri skákir en Capablanca gerði á sinni 54 ára löngu æfi. 

Yfirburðir Carlsens á Tata-mótinu endurspegla þá yfirburði sem hann hefur yfir aðra skákmenn. Hann er heilu 51 stigi (64 á tifandi stigalistanum) hærri en næsti maður á stigalista alþjóðaskáksambandsins og til að setja þá tölu í samhengi má benda á að 46 skilja að manninn sem er í öðru sæti á listanum og þann sem er í 10. sæti. Það er því engum blöðum um það að fletta að Magnus Carlsen er langbesti skákmaður heims í dag og ég er ekki frá því að hann sé bara hæfileikamesti skákmaður allra tíma. Þá er ég sannfærður um að hann muni drottna yfir skákheiminum í mörg ár til viðbótar ef honum tekst að halda í neistann.

Í dag er skákdagur Íslands, í tilefni af afmæli Friðriks Ólafssonar sem er besti skákmaður sem Íslendingar hafa eignast (en að mínu mati ekki sá hæfileikaríkasti). Ég óska öllum félögum mínum í íslensku skákhreyfingunni til hamingju með daginn!