Vonandi vinnur Carlsen!

Nú stendur yfir í Chennai á Indlandi heimsmeistaraeinvígi í skák þar sem heimamaðurinn Vishwanathan Anand (ríkjandi heimsmeistari) tekst á við hinn norska Magnus Carlsen. Þegar þessi orð eru rituð er einvígið hálfnað og eftir tvær sigurskákir í röð er ansi líklegt að sá norski hafi tekið afgerandi forystu. Staðan er 4-2 honum í vil og fátt sem bendir til þess að Tígurinn frá Chennai, eins og Anand hefur verið kallaður, muni ná að snúa stöðunni sér í vil.

Auðvitað væri það skemmtilegt upp á spennuna í einvíginu að gera ef Anand næði að jafna en ég vona samt að Carlsen vinni. Ekki misskilja mig, Vishy Anand er einstaklega sympatískur náungi og öllum ber saman um að þar fari drengur góður og í raun sómamaður hinn mesti. Engum blöðum er heldur um það að fletta að hann er frábær skákmaður og um langt skeið var hann minn eftirlætisskákmaður á meðal þeirra sem þá voru í fremstu röð. Þegar best lét tefldi hann alla jafna mjög hvasst auk þess sem hann tefldi jafnan hraðar en gengur og gerist. Hann var þekktur fyrir að reikna flóknar leikjaraðir nánast á tölvuhraða og gekk á Íslandi undir viðurnefninu "Sláturhúsið hraðar hendur". Aukinheldur hefur hann verið verðugur heimsmeistari undanfarin ár og varið titil sinn vel.

Ég gæti því vel unnt Anand að vera heimsmeistari áfram en ég held samt með Carlsen. Sumpart er það vegna þess að ég tel hann vera fremsta skákmann sögunnar og þegar hann er orðinn heimsmeistari þá er það varla spurning lengur. Aðallega er það samt vegna þess að vinni Carlsen hinn norski mun það verða skáklistinni mikil lyftistöng. Sérstaklega hér á Norðurlöndunum en ég er viss um að verði á Vesturlöndum öllum. Þegar Anand kom fram á sjónarsviðið upp úr 1990 varð það til þess að auka skák Asíubúa á skák til muna. Hann var fyrsti stórmeistari Indverja en í dag eiga þeir orðið yfir 30 stórmeistara og eru ein öflugasta skákþjóð heims. Þar í landi nýtur Anand mikilla vinsælda en einnig í nágrannalöndum Indland, þar líta börn á hann sem hetju og vilja líkjast honum.

Ég er sannfærður um að verði Carlsen heimsmeistari muni það skila svipuðum árangri hér á Norðurlöndunum. Norðmaðurinn ungi, Carlsen er bara 22 ára, hefur vissulega verið stigahæsti skákmaður heims undanfarin ár án þess að það hafi vakið mikla athygli almennings hér á Norðurlöndunum en smám saman hefur hann þó orðið vinsælli og eftir því sem nær hefur dregið heimsmeistaraeinvíginu hefur skákæði skollið á í Noregi. Ríkissjónvarpsstöðin NRK hefur sýnt beint frá einvíginu og samkvæmt nýlegri frétt í sænska viðskiptablaðinu Dagens Industri hafa töfl rokselst í Noregi og eru þau nú nær ófáanleg í þessu landi velmegunnar og olíuauðs. Þá er "sjakk" sagt algengasta leitarorðið þegar fólk hleður niður nýjum smáforritum (öppum) í snjallsímana sína í Noregi. Já, og meðan ég man, í þau 13 ár sem ég hef farið nær daglega inn á vef Dagens Industri hef ég ekki fundið eina einustu grein um skák fyrr en nú.

Það er orðið ansi langt síðan fjallað var jafn mikið um skák í almennum fjölmiðlum heimsins og er gert þessa dagana. Ekki síðan Karpov og Kasparov kljáðust á 9. áratugnum og þeir Spassky og Fischer í Sveti Stefan í Júgóslavíu árið 1992 hefur skák vakið jafn mikla athygli. Það er eingöngu Magnus Carlsen að þakka. Vishy Anand hefur teflt heimsmeistaraeinvígi, nú síðast við Ísraelsmanninn Boris Gelfand í Moskvu árið 2012, sem og vð Búlgarann Veselin Topalov árið 2010, án þess að það hafi vakið mikla athygli. Það er því auðvelt að ná þeirri niðurstöðu að Magnus Carlsen er sá sem vekur athyglina. Hann hefur verið nefndur Mozart skákarinnar og nýlega var hann líka kallaður Harry Potter skákarinnar af Garry Kasparov. Skákina hefur lengi sárvantað stjörnu til þess að lyfta íþróttinni upp á þann stall sem hún á skilið, líkt og allar fótboltastjörnurnar hafa gert við fótboltann, og Magnus Carlsen er sú stjarna. Það hefur lengi loðað við skákina að við sem stundum hana séum upp til hópa furðufuglar en Carlsen er bara mátulega skrítinn, ef hann nær því þá. Hann þykir myndarlegur og hefur setið fyrir á myndum með leikkonunni og fyrirsætunni Liv Tyler. Magnus Carlsen hefur einfaldlega það sem í Ameríkunni heitir star quality og það mun gagnast skákinni.

Undanfarin ár hef ég reynt að leggja mitt að mörkum við útbreiðslu fagnaðarerindis skákarinnar hér í Svíþjóð. Ég hef tekið að mér að leiðbeina skólakrökkum í Uppsölum sem hafa tekið þátt í Schackfyran sem er sögð stærsta skákmót heims og ég átti frumkvæði að því að skák var gerð að valfagi í skóla sonar míns í Uppsölum. Það hefur hins vegar reynst erfitt að fá krakkana til þess að halda áhuganum á skákinni þar sem þeir hafa ekki haft neinn til þess að líta upp til, svipað og þeir sem æfa fótbolta hafa Zlatan Ibrahimovic. Verði Norðmaður heimsmeistari í skák mun sú fyrirmynd hins vegar verða til, burtséð frá öllum vinalegum rýg landanna á milli, og það mun verða skákinni lyftistöng. Ég er handviss um að það sama gildir á Íslandi.

Góðar stundir!

Besti skákmaður allra tíma?

Hver er besti skákmaður allra tíma? Þetta er spurning sem skákmenn og skákáhugamenn þræta gjarnan um enda eigi flestir sér sinn eftirlætisskákmann sem þeim þykir bestur. Í dag höfum við vel þróað stigakerfi, Elo-stig, sem getur ágætis mælikvarða á styrk manna en það kerfi var ekki tekið í notkun fyrr en árið 1970 og því er ekki hægt að nota það til þess að bera styrk skákmanna dagsins í dag saman við styrk hinna gömlu meistara. Þá eru margir, þar með talið ég, þeirrar skoðunar að talsverð verðbólga sé í stigakerfinu þannig að Elo-stig gefi ekki alveg jafn góðan samanburð á milli tímabila og ætla mætti. 

Þá þarf einnig að taka tillit til þátta eins og þekkingar, skákin þróast ár frá ári og skákmenn dagsins í dag hafa úr miklu meiri þekkingu, auk gríðarlegrar reiknigetu tölvuforrita,  en skákmenn fortíðarinnar. Þannig búa meistarar dagsins í dag að rannsóknum liðinna meistara sem eðli málsins samkvæmt hafa ekki aðgang að þekkingu sem orðið hefur til í millitíðinni. 

Mat á því hver er besti skákmaður sögunnar er því alltaf huglægt og í raun má segja að þar sé verið að reyna að leggja mat á hver þeirra skákmanna sem um ræðir hefur mesta hæfileika. Hvernig myndi t.d. José Raoul Capablanca, sem ég hef hingað til talið besta skákmann sögunnar, ganga gegn bestu skákmönnum heims í dag ef hann hefði aðgang að sömu þekkingu og sömu tækni og þeir? Það er í raun ómögulegt að segja og slíkt mat hlýtur sömuleiðis alltaf að vera huglægt. Aðrir geta nefnt Bobby Fischer og enn aðrir Garry Kasparov, þegar rætt er um besta skákmann sögunnar.

Eins og áður segir hef ég hingað til talið Capablanca bestan allan en nú er kominn fram á sjónarsviðið skákmaður sem vel getur gert tilkall til þess að vera talinn bestur frá upphafi. Sá er norskur og heitir Magnus Carlsen. Hann er svo sem ekki nýmættur til sögunnar enda er hann orðinn 22 ára gamall en Carlsen, eða Maggi litli eins og íslenskir skákmann kalla hann stundum sín á milli, hefur að nokkrum mánuðum undanskildum verið stigahæsti skákmaður heims undanfarin þrjú ár. Það er hins vegar ekki fyrr en nú sem hann er orðinn stigahæsti maður sögunnar og nú stefnir hinn ungi Norðmaður hraðbyri á að rjúfa 2900 stiga múrinn, eins og gefur að skilja, fyrstur allra.

Ég hef hrifist einstaklega af Carlsen sem skákmanni og það má segja að það sé að mörgu leyti honum að þakka að ég fór að tefla aftur og fylgjast með skák á nýjan leik haustið 2009. Þá sat hann að tafli í Nanking í Kína og vann eitt sterkasta mót þess árs með miklum yfirburðum. Sérstaklega er mér minnisstæð skák sem hann tefldi við kínverska skákmanninn Wang Yue og tókst á einhvern óskiljanlegan hátt að vinna endatafl sem ekki á að vera hægt að vinna án þess þó að Kínverjinn gerði nokkur sýnileg mistök.

Það er reyndar einmitt þar sem styrkur Carlsens liggur, í endatöflunum. Hann er enginn sérstakur byrjanafræðingur en afar sterkur í miðtaflinu og í endatöflum stenst einfaldlega enginn honum snúning. Sérstaklega virðist hann hafa ótrúlega getu til þess að koma öllum skákum út í endatöfl sem hann getur unnið úr. Þetta hefur ekki síst verið áberandi í Tata Steel Chess 2013, einu elsta skákmóti heims og einu sterkasta móti hvers árs. Þar etja nú kappi flestir bestu skákmenn heims auk nokkurra Hollendinga auk kínversku skákkonunnar Hou Yifan. Þegar þetta er ritað er ein umferð eftir í mótinu og hefur Carlsen þegar tryggt sér sigurinn þar sem hann er einum og hálfum vinningi fyrir ofan næsta mann, Indverjann Anand sem er ríkjandi heimsmeistari. Í Tata-mótinu hefur sá norski einmitt verið afar duglegur við það að koma sér út í endatöfl þar sem hann hefur örlítið frumkvæði en síðan smám saman mjakað andstæðingunum út af borðinu. 

Þannig minnir hann einmitt á margan hátt á áðurnefndan Capablanca sem, líkt og Carlsen, var undrabarn í skák. Capablanca var ekki heldur neinn sérstakur byrjanafræðingur en gríðarlega öruggur skákmaður og þá sérstaklega í endatöflum. Á ferli sínum tapaði sá kúbverski innan við 40 keppnisskákum og þótt Carlsen sé án nokkurs vafa þegar búinn að tapa fleiri skákum en Capablanca verður að taka tillit til þess að Norðmaðurinn ungi er þegar búinn að tefla margfalt fleiri skákir en Capablanca gerði á sinni 54 ára löngu æfi. 

Yfirburðir Carlsens á Tata-mótinu endurspegla þá yfirburði sem hann hefur yfir aðra skákmenn. Hann er heilu 51 stigi (64 á tifandi stigalistanum) hærri en næsti maður á stigalista alþjóðaskáksambandsins og til að setja þá tölu í samhengi má benda á að 46 skilja að manninn sem er í öðru sæti á listanum og þann sem er í 10. sæti. Það er því engum blöðum um það að fletta að Magnus Carlsen er langbesti skákmaður heims í dag og ég er ekki frá því að hann sé bara hæfileikamesti skákmaður allra tíma. Þá er ég sannfærður um að hann muni drottna yfir skákheiminum í mörg ár til viðbótar ef honum tekst að halda í neistann.

Í dag er skákdagur Íslands, í tilefni af afmæli Friðriks Ólafssonar sem er besti skákmaður sem Íslendingar hafa eignast (en að mínu mati ekki sá hæfileikaríkasti). Ég óska öllum félögum mínum í íslensku skákhreyfingunni til hamingju með daginn!

 

Skákinni er viðbjargandi!

Endrum og eins legg ég orð í belg í umræðum á netinu. Það gerist ekki oft en kemur samt fyrir. Í gær gerði ég það þegar ég andmælti hálfgerðum dauðadómi Egils Helgasonar yfir skákinni. Í færslu á bloggi sínu á Eynni fer hann mikinn undir yfirskriftinni „Er skákinni viðbjargandi?“

Egill lýsir því hvernig skákáhugi virðist hafa dvínað mikið og nefnir því til stuðnings að skákskýringar hafi á sínum tíma verið vinsælt sjónvarpsefni og að kona hans sem aldrei hafi teflt hafi í æsku sinni setið hugfangin fyrir framan sjónvarpið og horft á skákskýringar. Jafnframt telur hann sig hafa greint að þetta sé ekki séríslenskt fyrirbæri og færir fyrir því þau rök að fjölmiðlaumfjöllun um heimsmeistaraeinvígi þeirra Vishy Anand og Boris Gelfand í Moskvu í vor hafi verið nánast engin á meðan einvígi aldarinnar sem haldið var í Reykjavík fyrir fjörutíu árum hafi verið forsíðuefni. Þá hafi fjölmiðlar enn sýnt skák einhvern áhuga þegar Karpov og Kortsnoj tefldu um heimsmeistaratitilinn á sínum tíma sem og Karpov og Kasparov.

Þótt vissulega séu það ánægjuleg tíðindi að Egill fjalli um skák, sem hann á hrós skilið fyrir, og beri hag hennar greinilega fyrir brjósti held ég að þessar fregnir af yfirvofandi andláti hennar séu stórlega ýktar enda færir Egill lítil sem engin rök fyrir því hvers vegna skákinni ætti ekki að vera viðbjargandi.

Skákin átti vissulega undir högg að sækja á tímabili og mig grunar að þar hafi lægðin á margan hátt verið dýpri á Íslandi en víðast hvar annars staðar en það á sér sínar eðlilegu skýringar. Eftir langt tímabil þar sem Íslendingar áttu skákmenn í allra fremstu röð í heiminum tók við tímabil þar sem einn maður bar höfuð og herðar yfir aðra en var þó ekki nægilega góður til þess að velgja þeim bestu í heiminum undir uggum. Sömuleiðis náði landsliðið ekki sömu hæðum á Ólympíumótum og þegar fjórmenningahópurinn var upp á sitt besta. Þar af leiðandi minnkaði vægi skákarinnar í fréttum á Íslandi um leið og skákin þurfti í sífellt auknum mæli að keppa við aðrar íþróttagreinar um athygli ungmenna. Auk þess hefur skákin haft á sér nördastimpil eins og klassísk Radíusfluga þar sem skákmenn voru dregnir sundur og saman í háði ber vott um.

Því má þó ekki gleyma að á 10. áratugnum kom fram hópur sterkra unga skákmanna sem fæddir voru snemma á 9. áratugnum og meðal annars urðu Ólympíumeistarar ungmenna yngri en 16 ára árið 1996. Einhverra hluta vegna náðu þessir piltar þó ekki þeim hæðum sem hæfileikar þeirra gefa tilefni til þótt sumir þeirra séu enn að bæta sig. 

Önnur stór ástæða fyrir því að skákin virðist hafa átt meira undir högg að sækja á Íslandi hvað varðar ástundun og umfjöllun er sú staðreynd að skák var, eins og Egill bendir réttilega á, nánast þjóðaríþrótt Íslendinga. Ég held mér sé óhætt að fullyrða að hvergi hafi þessi hugans íþrótt og list notið jafn almennra vinsælda og á Íslandi. Þegar samkeppnin við skákina jókst svo er fullkomlega eðlilegt að hún hafi fallið aðeins af stjörnuhimninum, ef svo má að orði komast, en það þýðir sannarlega ekki að hún hafi nokkurn tíma átt það á hættu að deyja út. Íslenskt skáklíf var blómlegt á 9. áratugnum og í upphafi þessarar aldar en kannski ekki eins áberandi almenningi og það var á 9. áratugnum.

Skáklíf er á mikilli uppleið á Íslandi í dag og það virðist einu gilda hvar á æviskeiðinu skákmenn eru staddir. Starfrækt er öflugt starf fyrir eldri skákmenn, m.a. í Hafnarfirði, og metþátttaka var nýlega á öðlingamóti hjá Taflfélagi Reykjavíkur. Þá er unglingastarf í miklum blóma og ekki er langt síðan Íslendingar eignuðust nýjan stórmeistara og ég verð illa svikinn ef við eignumst ekki tvo til viðbótar á næstu misserum. Skákáhuginn er mikill og fer vaxandi og margir góðir aðilar hafa unnið gott starf í þá átt.

Það sem helst hefur staðið íslensku skáklífi fyrir þrifum er einangrun landsins sem felur í sér skort á tækifærum. Það hamlar framförum að tefla alltaf við sömu andstæðinga og það þarf meiriháttar fjárfestingu til þess að fara erlendis til þess að tefla í mótum. Vegna þessa hafa möguleikar manna til þess að ná sér í reynslu, stig og áfanga oft verið takmarkaðir en á undanförnum árum hefur það þó færst í aukana að íslenskir skákmenn fari utan að tefla og er það hið besta mál. Óskandi væri þó að fleiri tækifæri gefist og er það að mínu viti ein stærsta áskorun skákhreyfingarinnar á Íslandi að leita leiða til þess að styrkja fleiri skákmenn, bæði unga og efnilega sem og þá sem lengra eru komnir, til keppni á erlendum vettvangi. Til lengri tíma litið mun það skila sér í betri skákmönnum og betri árangri fleiri skákmanna sem síðan skilar sér í auknum áhuga á skákinni.

***

Eins og ég nefndi að ofan telur Egill Helgason það ekki séríslenskt að skákin hafi átt undir högg að sækja. Svo má vera, til dæmis er ljóst að þátttakendum á skólaskákmótum hér í Svíaríki fækkaði á tímabili en er nú að fjölga aftur ef mér skilst rétt, en ég er samt ekki alveg viss. Gríðarlegar margir tefla á netinu og skákin hefur notið gríðarlegra vinsælda í Asíu þar sem stærsti vaxtarbroddurinn er. Þá hefur verið unnið að því leynt og ljóst að koma skák á námsskrá grunnskóla í Evrópu og hefur Evrópuþingið m.a. stutt það starf. 

Í athugasemd minni við bloggfærslu Egils bendi ég á að það sé ólíku saman að jafna þegar borin er saman áhugi fjölmiðla á einvígi aldarinnar annars vegar og heimsmeistaraeinvígi þeirra Anand og Gelfand hins vegar. Árið 1972 var kalda stríðið í hámarki og áróðursgildi einvígis á milli heimsmeistarans sovéska og áskorandans bandaríska gríðarlegt. Athyglin var því sprottin af öðru en því sem máli skipti, þ.e. skákinni. Þá voru þar á ferðinni tveir óumdeilanlega bestu skákmenn heims en ekki margir mundu leyfa sér að lýsa þá Anand og Gelfand tvo bestu skákmenn heims í dag. Hið sama var að hluta til uppi á teningnum þegar Karpov og Kortsnoj áttust við. Þeir voru bestu skákmenn heims en það sem meira var að Kortsnoj hafði árið 1976 flúið Sovétríkin sem varð til þess að auka áhugann á einvígjum þeirra mikið. 

Ég verð að viðurkenna að ég veit ekki hversu vel erlendir fjölmiðlar fylgdust með fyrstu einvígjum þeirra Karpov og Kasparovs enda varla orðinn unglingur þegar þetta var en ég get alla vega fullyrt að einvígið 1990 rataði ekki oft á síður sænskra dagblaða eða í sjónvarpið sænska.

 

 

Veni, vidi, vici

Fyrsta helgin í nóvember, sem Svíar kalla alla jafna Allhelgonahelgina með vísan til Allra heilagra messu, er jafnan mikil skákhelgi hér í Svíþjóð. Fjöldi stórra opinna móta er haldinn þessa helgi m.a. í Stokkhólmi, Gautaborg, Lundi og Karlstad. Það mót sem á sér sennilega lengsta sögu er þó Björkstadsschacket í Umeå í N-Svíþjóð. Nafn mótsins er til komið vegna þess að Umeå mun vera óvenjulega mikið af birkitrjám og er bærinn því oft nefndur Björkstaden eða Birkibærinn á íslensku.

Þar sem fyrsta vikan í nóvember, vika 44 (sænsk áætlanagerð miðast iðulega við vikur), er frívika í skólum landsins ákváðum við fjölskyldan fyrir nokkru að taka okkur frí frá vinnu og skella okkur norður í land og heimsækja Magga og Vöku vini okkar sem eru tiltölulega nýflutt til Umeå. Þegar ég áttaði mig á því að ég gæti notað tækifærið og teflt í leiðinni ákvað ég að skrá mig í Björkstadsschacket, sérstaklega þar sem þetta mót er skráð til Elo-stiga en mig vantaði einmitt tvær skákir til þess að komast á þann góða lista. 

Þegar mætt var til leiks var ég í 8. stigahæsti keppandinn í mótinu en á meðal keppanda voru öflugir skákmenn á borð við FM Johan Ingbrandt sem er með tæp 2500 sænsk stig og Eric Vaarala sem varð sænskur unglingameistari í sumar en hann er með 2300 sænsk stig. Til þess að gera langa sögu stutta skaut ég þessum góðu drengjum ref fyrir rass, sem og öllum öðrum. Ég vann sem sagt mótið með fjóra vinninga úr fimm skákum, vann þrjár skákir og gerði tvö jafntefli. Reyndar vorum við þrír sem fengum fjóra vinninga, þ.á m. áðurnefndur Ingbrandt, en ég varð efstur samkvæmt stigum sem notuð eru til þess að skera úr þegar menn eru jafnir.

Þetta er langbesti árangur sem ég hef náð í skákmóti, ég hef svo sem unnið nokkur mót í gegnum tíðina en aldrei jafn sterk mót og þetta. Sigurinn tók þó á. Fyrir síðustu umferðina var ég í 5. sæti og þegar sest var að tafli var ég með dúndrandi mígreni. Eftir 8 leiki bauð ég jafntefli, það hefði tryggt okkur báðum verðlaunasæti, enda var ég ekki vel stemmdur. Andstæðingurinn hafnaði því þó með þjósti (sem betur fer) og þá ákvað ég að ég skyldi bara vinna hann í staðinn. Eftir rúma fjóra tíma og 84 leiki var því markmiði svo náð. Sennilega hefur engin skák sem ég hef teflt reynt jafnmikið á mig. Þegar skákin var búin var mér ljóst að ég væri í 1.-3. sæti en fann enga gleði, ég var einfaldlega of þreyttur. Það var ekki fyrr en tilkynnt var við verðlaunaafhendinguna að ég hefði orðið efstur á stigum að ég fann siguránægjuna. 

Það munaði sömuleiðis engu að ég hefði glutrað sigrinum niður því ég lék ónákvæmum leik í endataflinu sem hefði getað tryggt andstæðingnum jafntefli. Sem betur fer var hann líka þreyttur og auk þess í tímahraki þannig að hann missti af bestu leiðinni og ég vann.

Samkvæmt heimasíðu skákklúbbsins hér í Umeå er þessi sigur minn sögulegur því þetta mun vera í fyrsta skipti í 33 ára sögu Björkstadsschacket sem skákmaður með minna en 2000 stig (ég er sem stendur með 1988 stig) vinnur mótið.

Gaman að því.

Best að bæta við lokastöðu mótsins: http://chess-results.com/tnr58411.aspx?art=1&rd=5&lan=1