Skákinni er viðbjargandi!

Endrum og eins legg ég orð í belg í umræðum á netinu. Það gerist ekki oft en kemur samt fyrir. Í gær gerði ég það þegar ég andmælti hálfgerðum dauðadómi Egils Helgasonar yfir skákinni. Í færslu á bloggi sínu á Eynni fer hann mikinn undir yfirskriftinni „Er skákinni viðbjargandi?“

Egill lýsir því hvernig skákáhugi virðist hafa dvínað mikið og nefnir því til stuðnings að skákskýringar hafi á sínum tíma verið vinsælt sjónvarpsefni og að kona hans sem aldrei hafi teflt hafi í æsku sinni setið hugfangin fyrir framan sjónvarpið og horft á skákskýringar. Jafnframt telur hann sig hafa greint að þetta sé ekki séríslenskt fyrirbæri og færir fyrir því þau rök að fjölmiðlaumfjöllun um heimsmeistaraeinvígi þeirra Vishy Anand og Boris Gelfand í Moskvu í vor hafi verið nánast engin á meðan einvígi aldarinnar sem haldið var í Reykjavík fyrir fjörutíu árum hafi verið forsíðuefni. Þá hafi fjölmiðlar enn sýnt skák einhvern áhuga þegar Karpov og Kortsnoj tefldu um heimsmeistaratitilinn á sínum tíma sem og Karpov og Kasparov.

Þótt vissulega séu það ánægjuleg tíðindi að Egill fjalli um skák, sem hann á hrós skilið fyrir, og beri hag hennar greinilega fyrir brjósti held ég að þessar fregnir af yfirvofandi andláti hennar séu stórlega ýktar enda færir Egill lítil sem engin rök fyrir því hvers vegna skákinni ætti ekki að vera viðbjargandi.

Skákin átti vissulega undir högg að sækja á tímabili og mig grunar að þar hafi lægðin á margan hátt verið dýpri á Íslandi en víðast hvar annars staðar en það á sér sínar eðlilegu skýringar. Eftir langt tímabil þar sem Íslendingar áttu skákmenn í allra fremstu röð í heiminum tók við tímabil þar sem einn maður bar höfuð og herðar yfir aðra en var þó ekki nægilega góður til þess að velgja þeim bestu í heiminum undir uggum. Sömuleiðis náði landsliðið ekki sömu hæðum á Ólympíumótum og þegar fjórmenningahópurinn var upp á sitt besta. Þar af leiðandi minnkaði vægi skákarinnar í fréttum á Íslandi um leið og skákin þurfti í sífellt auknum mæli að keppa við aðrar íþróttagreinar um athygli ungmenna. Auk þess hefur skákin haft á sér nördastimpil eins og klassísk Radíusfluga þar sem skákmenn voru dregnir sundur og saman í háði ber vott um.

Því má þó ekki gleyma að á 10. áratugnum kom fram hópur sterkra unga skákmanna sem fæddir voru snemma á 9. áratugnum og meðal annars urðu Ólympíumeistarar ungmenna yngri en 16 ára árið 1996. Einhverra hluta vegna náðu þessir piltar þó ekki þeim hæðum sem hæfileikar þeirra gefa tilefni til þótt sumir þeirra séu enn að bæta sig. 

Önnur stór ástæða fyrir því að skákin virðist hafa átt meira undir högg að sækja á Íslandi hvað varðar ástundun og umfjöllun er sú staðreynd að skák var, eins og Egill bendir réttilega á, nánast þjóðaríþrótt Íslendinga. Ég held mér sé óhætt að fullyrða að hvergi hafi þessi hugans íþrótt og list notið jafn almennra vinsælda og á Íslandi. Þegar samkeppnin við skákina jókst svo er fullkomlega eðlilegt að hún hafi fallið aðeins af stjörnuhimninum, ef svo má að orði komast, en það þýðir sannarlega ekki að hún hafi nokkurn tíma átt það á hættu að deyja út. Íslenskt skáklíf var blómlegt á 9. áratugnum og í upphafi þessarar aldar en kannski ekki eins áberandi almenningi og það var á 9. áratugnum.

Skáklíf er á mikilli uppleið á Íslandi í dag og það virðist einu gilda hvar á æviskeiðinu skákmenn eru staddir. Starfrækt er öflugt starf fyrir eldri skákmenn, m.a. í Hafnarfirði, og metþátttaka var nýlega á öðlingamóti hjá Taflfélagi Reykjavíkur. Þá er unglingastarf í miklum blóma og ekki er langt síðan Íslendingar eignuðust nýjan stórmeistara og ég verð illa svikinn ef við eignumst ekki tvo til viðbótar á næstu misserum. Skákáhuginn er mikill og fer vaxandi og margir góðir aðilar hafa unnið gott starf í þá átt.

Það sem helst hefur staðið íslensku skáklífi fyrir þrifum er einangrun landsins sem felur í sér skort á tækifærum. Það hamlar framförum að tefla alltaf við sömu andstæðinga og það þarf meiriháttar fjárfestingu til þess að fara erlendis til þess að tefla í mótum. Vegna þessa hafa möguleikar manna til þess að ná sér í reynslu, stig og áfanga oft verið takmarkaðir en á undanförnum árum hefur það þó færst í aukana að íslenskir skákmenn fari utan að tefla og er það hið besta mál. Óskandi væri þó að fleiri tækifæri gefist og er það að mínu viti ein stærsta áskorun skákhreyfingarinnar á Íslandi að leita leiða til þess að styrkja fleiri skákmenn, bæði unga og efnilega sem og þá sem lengra eru komnir, til keppni á erlendum vettvangi. Til lengri tíma litið mun það skila sér í betri skákmönnum og betri árangri fleiri skákmanna sem síðan skilar sér í auknum áhuga á skákinni.

***

Eins og ég nefndi að ofan telur Egill Helgason það ekki séríslenskt að skákin hafi átt undir högg að sækja. Svo má vera, til dæmis er ljóst að þátttakendum á skólaskákmótum hér í Svíaríki fækkaði á tímabili en er nú að fjölga aftur ef mér skilst rétt, en ég er samt ekki alveg viss. Gríðarlegar margir tefla á netinu og skákin hefur notið gríðarlegra vinsælda í Asíu þar sem stærsti vaxtarbroddurinn er. Þá hefur verið unnið að því leynt og ljóst að koma skák á námsskrá grunnskóla í Evrópu og hefur Evrópuþingið m.a. stutt það starf. 

Í athugasemd minni við bloggfærslu Egils bendi ég á að það sé ólíku saman að jafna þegar borin er saman áhugi fjölmiðla á einvígi aldarinnar annars vegar og heimsmeistaraeinvígi þeirra Anand og Gelfand hins vegar. Árið 1972 var kalda stríðið í hámarki og áróðursgildi einvígis á milli heimsmeistarans sovéska og áskorandans bandaríska gríðarlegt. Athyglin var því sprottin af öðru en því sem máli skipti, þ.e. skákinni. Þá voru þar á ferðinni tveir óumdeilanlega bestu skákmenn heims en ekki margir mundu leyfa sér að lýsa þá Anand og Gelfand tvo bestu skákmenn heims í dag. Hið sama var að hluta til uppi á teningnum þegar Karpov og Kortsnoj áttust við. Þeir voru bestu skákmenn heims en það sem meira var að Kortsnoj hafði árið 1976 flúið Sovétríkin sem varð til þess að auka áhugann á einvígjum þeirra mikið. 

Ég verð að viðurkenna að ég veit ekki hversu vel erlendir fjölmiðlar fylgdust með fyrstu einvígjum þeirra Karpov og Kasparovs enda varla orðinn unglingur þegar þetta var en ég get alla vega fullyrt að einvígið 1990 rataði ekki oft á síður sænskra dagblaða eða í sjónvarpið sænska.