Mistök að gera ríkissjóð skuldlausan

Ríkissjóður Íslands var rekinn með mjög myndarlegum afgangi á hverju ári í góðærinu sem ríkt hefur á undanförnum árum. Í stað þess að safna í sarpinn var sú ákvörðun tekin að greiða niður skuldir hins opinbera og í kjölfarið varð ríkissjóður skuldlaus. Eflaust þykir mörgum það koma í sama stað niður og jafnvel eðlilegra að greiða niður skuldirnar og vissulega er það til fyrirmyndar að ríkissjóður sé skuldlaus en að mínu mati voru þetta þó engu að síður mistök.

Fyrir því eru tvær ástæður. Eins og ég nefndi í bloggfærslu um byggingu menningarhúss í Vestmannaeyjum á hið opinbera að safna til mögru áranna þegar vel árar til þess að geta lagt í framkvæmdir þegar harðnar á dalnum. Nú hefur komið á daginn að íslenska ríkinu hefur ekki gengið neitt sérlega vel að nálgast lánsfé til þess að efla hagkerfið í kjölfar hruns bankanna og það þrátt fyrir að ríkissjóður hafi verið skuldlaus. Þá er spurningin: hefði ekki verið betra að eiga fé aðgengilegt til þess að bregðast við þeim vanda sem upp kom í haust. Þetta er önnur ástæðan en hin tengist skuldatryggingarálaginu margfræga.

Skuldatryggingarálagið á sem kunnugt er að endurspegla áhættuna af skuldum hvers útgefanda fyrir sig og eins og margoft kom fram í fréttum undanfarið ár var álagið á skuldabréf íslensku bankanna afar hátt. Að margra mati alltof hátt og jafnvel má færa rök fyrir því að hið háa álag hafi átt sinn þátt í falli bankanna þó ekki ætli ég að fara nánar út í þá sálma að þessu sinni. 

Tengingin við skuldastöðu ríkissjóðs felst í einu af grundvallaratriðum fjármálahagfræðinnar. Þegar markaðurinn, fjárfestar, metur verð skuldabréfa einhvers útgefanda (í þessu tilviki banka) tekur hann gjarnan mið af áhættuminnsta fjárfestingarkosti þess lands sem útgefandinn kemur frá. Áhættuminnsti kosturinn er jafnan ríkisskuldabréf en þar sem engin slík voru á markaði höfðu markaðsaðilar, í þessu tilviki skuldatryggjendur, ekkert viðmið til þess að verðmeta skuldabréf íslensku bankanna eftir. Menn fór því varkáru leiðina og verðmátu bréfin lágt sem felur í sér hærri ávöxtunarkröfu (sambandið á milli verðs skuldabréfa og ávöxtunar þeirra er neikvætt).

Enn fremur er ljóst að skortsala á skuldatryggingum vegna skuldabréfa íslensku bankanna var mjög mikil en með skortsölu veðja menn á að verð bréfanna lækki og ávöxtunarkrafan hækki. Mín skoðun er að skorturinn á viðmiði hafi auðveldað "óprúttnum miðlurum," eins og það var kallað í fyrravor, að hafa áhrif á markaðinn og því tel ég að það hafi verið mistök að greiða niður skuldir hins opinbera.

Eflaust eru einhverjir ósammála mér og ég hefði gaman af að fá "feed back" á þessar pælingar mínar.

Athugasemdir

[Lúðvík Júlíusson, 11.2.2009 kl. 23:32]

Það má bæta því við að afgangur af ríkissjóði getur dregið úr þenslu ef hann er ekki notaður til að greiða niður skuldir.

Þess vegna má segja að afgangur ríkissjóðs hafi ekki kælt kerfið síðust ár eins og haldið hefur verið fram.

Þetta er alveg rétt hjá þér.  Það þarf virkan markað til að verðmeta áhættu, þess vegna þarf markaður með ríkisskuldabréf að vera virkur.

[Páll A. Þorgeirsson (IP-tala skráð) 12.2.2009 kl. 00:28]

Sjálfsagt margt til í þessu hjá þér.  Ég hætti mér nú ekki útí djúpa umræðu um þetta.  En samkvæmt þessu þá hefur ríkissjóður ekki verið vel staddur eins og Geir sagði í "kveðjuræðu sinni", þegar hann "hrósaði" sér og forvera sínum í fjármálaráðuneytinu fyrir að hafa borgað upp skuldir ríkissjóðs og staða ríkisins "væri góð". 

[Guðmundur Sverrir Þór, 12.2.2009 kl. 09:36]

Geir hefur svo sem engu logið þegar hann sagði að staða ríkisins væri góð. En ríkið er ekkert eyland og það verður fyrir áhrifum af öðrum kimum hagkerfisins, svo sem bankakerfinu og heildarskuldum hagkerfisins.