Warning: Economics - nż bók um hagfręši

Nżlega gaf ég śt bókina Warning: Economics - on the shortcomings of modern economic theory. Bókina gaf ég śt sjįlfur og hśn inniheldur vangaveltur mķnar og innri rökręšu um żmsa grundvallaržętti hagfręšinnar žar sem ég tel aš vķša sé pottur brotinn.

Tvö vištöl hafa birst viš mig um bókina ķ ķslenskum mišlum, fyrst ķ VišskiptaMogganum:

http://www.mbl.is/vidskipti/frettir/2017/08/27/thad_tharf_ad_vara_sig_a_hagfraedinni/

Og svo ķ Kjarnanum:

https://kjarninn.is/skyring/2017-09-08-med-efann-ad-vopni/

Bókina mį nįlgast į Amazon:

https://www.amazon.co.uk/Warning-Economics-Shortcomings-Modern-Economic/dp/9163946025/

Ég hef einnig stofnaš blogg, tileinkaš efnahagsmįlum, sem ber sama nafn og bókin: Warning: Economics. Žar mun ég fyrst og fremst blogga į ensku en einnig kannski eitthvaš į ķslensku og sęnsku.

Slóšin į žaš blogg er eftirfarandi:

http://warningeconomics.blogspot.se/

 


Vonandi vinnur Carlsen!

Nś stendur yfir ķ Chennai į Indlandi heimsmeistaraeinvķgi ķ skįk žar sem heimamašurinn Vishwanathan Anand (rķkjandi heimsmeistari) tekst į viš hinn norska Magnus Carlsen. Žegar žessi orš eru rituš er einvķgiš hįlfnaš og eftir tvęr sigurskįkir ķ röš er ansi lķklegt aš sį norski hafi tekiš afgerandi forystu. Stašan er 4-2 honum ķ vil og fįtt sem bendir til žess aš Tķgurinn frį Chennai, eins og Anand hefur veriš kallašur, muni nį aš snśa stöšunni sér ķ vil.

Aušvitaš vęri žaš skemmtilegt upp į spennuna ķ einvķginu aš gera ef Anand nęši aš jafna en ég vona samt aš Carlsen vinni. Ekki misskilja mig, Vishy Anand er einstaklega sympatķskur nįungi og öllum ber saman um aš žar fari drengur góšur og ķ raun sómamašur hinn mesti. Engum blöšum er heldur um žaš aš fletta aš hann er frįbęr skįkmašur og um langt skeiš var hann minn eftirlętisskįkmašur į mešal žeirra sem žį voru ķ fremstu röš. Žegar best lét tefldi hann alla jafna mjög hvasst auk žess sem hann tefldi jafnan hrašar en gengur og gerist. Hann var žekktur fyrir aš reikna flóknar leikjarašir nįnast į tölvuhraša og gekk į Ķslandi undir višurnefninu "Slįturhśsiš hrašar hendur". Aukinheldur hefur hann veriš veršugur heimsmeistari undanfarin įr og variš titil sinn vel.

Ég gęti žvķ vel unnt Anand aš vera heimsmeistari įfram en ég held samt meš Carlsen. Sumpart er žaš vegna žess aš ég tel hann vera fremsta skįkmann sögunnar og žegar hann er oršinn heimsmeistari žį er žaš varla spurning lengur. Ašallega er žaš samt vegna žess aš vinni Carlsen hinn norski mun žaš verša skįklistinni mikil lyftistöng. Sérstaklega hér į Noršurlöndunum en ég er viss um aš verši į Vesturlöndum öllum. Žegar Anand kom fram į sjónarsvišiš upp śr 1990 varš žaš til žess aš auka skįk Asķubśa į skįk til muna. Hann var fyrsti stórmeistari Indverja en ķ dag eiga žeir oršiš yfir 30 stórmeistara og eru ein öflugasta skįkžjóš heims. Žar ķ landi nżtur Anand mikilla vinsęlda en einnig ķ nįgrannalöndum Indland, žar lķta börn į hann sem hetju og vilja lķkjast honum.

Ég er sannfęršur um aš verši Carlsen heimsmeistari muni žaš skila svipušum įrangri hér į Noršurlöndunum. Noršmašurinn ungi, Carlsen er bara 22 įra, hefur vissulega veriš stigahęsti skįkmašur heims undanfarin įr įn žess aš žaš hafi vakiš mikla athygli almennings hér į Noršurlöndunum en smįm saman hefur hann žó oršiš vinsęlli og eftir žvķ sem nęr hefur dregiš heimsmeistaraeinvķginu hefur skįkęši skolliš į ķ Noregi. Rķkissjónvarpsstöšin NRK hefur sżnt beint frį einvķginu og samkvęmt nżlegri frétt ķ sęnska višskiptablašinu Dagens Industri hafa töfl rokselst ķ Noregi og eru žau nś nęr ófįanleg ķ žessu landi velmegunnar og olķuaušs. Žį er "sjakk" sagt algengasta leitaroršiš žegar fólk hlešur nišur nżjum smįforritum (öppum) ķ snjallsķmana sķna ķ Noregi. Jį, og mešan ég man, ķ žau 13 įr sem ég hef fariš nęr daglega inn į vef Dagens Industri hef ég ekki fundiš eina einustu grein um skįk fyrr en nś.

Žaš er oršiš ansi langt sķšan fjallaš var jafn mikiš um skįk ķ almennum fjölmišlum heimsins og er gert žessa dagana. Ekki sķšan Karpov og Kasparov kljįšust į 9. įratugnum og žeir Spassky og Fischer ķ Sveti Stefan ķ Jśgóslavķu įriš 1992 hefur skįk vakiš jafn mikla athygli. Žaš er eingöngu Magnus Carlsen aš žakka. Vishy Anand hefur teflt heimsmeistaraeinvķgi, nś sķšast viš Ķsraelsmanninn Boris Gelfand ķ Moskvu įriš 2012, sem og vš Bślgarann Veselin Topalov įriš 2010, įn žess aš žaš hafi vakiš mikla athygli. Žaš er žvķ aušvelt aš nį žeirri nišurstöšu aš Magnus Carlsen er sį sem vekur athyglina. Hann hefur veriš nefndur Mozart skįkarinnar og nżlega var hann lķka kallašur Harry Potter skįkarinnar af Garry Kasparov. Skįkina hefur lengi sįrvantaš stjörnu til žess aš lyfta ķžróttinni upp į žann stall sem hśn į skiliš, lķkt og allar fótboltastjörnurnar hafa gert viš fótboltann, og Magnus Carlsen er sś stjarna. Žaš hefur lengi lošaš viš skįkina aš viš sem stundum hana séum upp til hópa furšufuglar en Carlsen er bara mįtulega skrķtinn, ef hann nęr žvķ žį. Hann žykir myndarlegur og hefur setiš fyrir į myndum meš leikkonunni og fyrirsętunni Liv Tyler. Magnus Carlsen hefur einfaldlega žaš sem ķ Amerķkunni heitir star quality og žaš mun gagnast skįkinni.

Undanfarin įr hef ég reynt aš leggja mitt aš mörkum viš śtbreišslu fagnašarerindis skįkarinnar hér ķ Svķžjóš. Ég hef tekiš aš mér aš leišbeina skólakrökkum ķ Uppsölum sem hafa tekiš žįtt ķ Schackfyran sem er sögš stęrsta skįkmót heims og ég įtti frumkvęši aš žvķ aš skįk var gerš aš valfagi ķ skóla sonar mķns ķ Uppsölum. Žaš hefur hins vegar reynst erfitt aš fį krakkana til žess aš halda įhuganum į skįkinni žar sem žeir hafa ekki haft neinn til žess aš lķta upp til, svipaš og žeir sem ęfa fótbolta hafa Zlatan Ibrahimovic. Verši Noršmašur heimsmeistari ķ skįk mun sś fyrirmynd hins vegar verša til, burtséš frį öllum vinalegum rżg landanna į milli, og žaš mun verša skįkinni lyftistöng. Ég er handviss um aš žaš sama gildir į Ķslandi.

Góšar stundir!


Besti skįkmašur allra tķma?

Hver er besti skįkmašur allra tķma? Žetta er spurning sem skįkmenn og skįkįhugamenn žręta gjarnan um enda eigi flestir sér sinn eftirlętisskįkmann sem žeim žykir bestur. Ķ dag höfum viš vel žróaš stigakerfi, Elo-stig, sem getur įgętis męlikvarša į styrk manna en žaš kerfi var ekki tekiš ķ notkun fyrr en įriš 1970 og žvķ er ekki hęgt aš nota žaš til žess aš bera styrk skįkmanna dagsins ķ dag saman viš styrk hinna gömlu meistara. Žį eru margir, žar meš tališ ég, žeirrar skošunar aš talsverš veršbólga sé ķ stigakerfinu žannig aš Elo-stig gefi ekki alveg jafn góšan samanburš į milli tķmabila og ętla mętti. 

Žį žarf einnig aš taka tillit til žįtta eins og žekkingar, skįkin žróast įr frį įri og skįkmenn dagsins ķ dag hafa śr miklu meiri žekkingu, auk grķšarlegrar reiknigetu tölvuforrita,  en skįkmenn fortķšarinnar. Žannig bśa meistarar dagsins ķ dag aš rannsóknum lišinna meistara sem ešli mįlsins samkvęmt hafa ekki ašgang aš žekkingu sem oršiš hefur til ķ millitķšinni. 

Mat į žvķ hver er besti skįkmašur sögunnar er žvķ alltaf huglęgt og ķ raun mį segja aš žar sé veriš aš reyna aš leggja mat į hver žeirra skįkmanna sem um ręšir hefur mesta hęfileika. Hvernig myndi t.d. José Raoul Capablanca, sem ég hef hingaš til tališ besta skįkmann sögunnar, ganga gegn bestu skįkmönnum heims ķ dag ef hann hefši ašgang aš sömu žekkingu og sömu tękni og žeir? Žaš er ķ raun ómögulegt aš segja og slķkt mat hlżtur sömuleišis alltaf aš vera huglęgt. Ašrir geta nefnt Bobby Fischer og enn ašrir Garry Kasparov, žegar rętt er um besta skįkmann sögunnar.

Eins og įšur segir hef ég hingaš til tališ Capablanca bestan allan en nś er kominn fram į sjónarsvišiš skįkmašur sem vel getur gert tilkall til žess aš vera talinn bestur frį upphafi. Sį er norskur og heitir Magnus Carlsen. Hann er svo sem ekki nżmęttur til sögunnar enda er hann oršinn 22 įra gamall en Carlsen, eša Maggi litli eins og ķslenskir skįkmann kalla hann stundum sķn į milli, hefur aš nokkrum mįnušum undanskildum veriš stigahęsti skįkmašur heims undanfarin žrjś įr. Žaš er hins vegar ekki fyrr en nś sem hann er oršinn stigahęsti mašur sögunnar og nś stefnir hinn ungi Noršmašur hrašbyri į aš rjśfa 2900 stiga mśrinn, eins og gefur aš skilja, fyrstur allra.

Ég hef hrifist einstaklega af Carlsen sem skįkmanni og žaš mį segja aš žaš sé aš mörgu leyti honum aš žakka aš ég fór aš tefla aftur og fylgjast meš skįk į nżjan leik haustiš 2009. Žį sat hann aš tafli ķ Nanking ķ Kķna og vann eitt sterkasta mót žess įrs meš miklum yfirburšum. Sérstaklega er mér minnisstęš skįk sem hann tefldi viš kķnverska skįkmanninn Wang Yue og tókst į einhvern óskiljanlegan hįtt aš vinna endatafl sem ekki į aš vera hęgt aš vinna įn žess žó aš Kķnverjinn gerši nokkur sżnileg mistök.

Žaš er reyndar einmitt žar sem styrkur Carlsens liggur, ķ endatöflunum. Hann er enginn sérstakur byrjanafręšingur en afar sterkur ķ mištaflinu og ķ endatöflum stenst einfaldlega enginn honum snśning. Sérstaklega viršist hann hafa ótrślega getu til žess aš koma öllum skįkum śt ķ endatöfl sem hann getur unniš śr. Žetta hefur ekki sķst veriš įberandi ķ Tata Steel Chess 2013, einu elsta skįkmóti heims og einu sterkasta móti hvers įrs. Žar etja nś kappi flestir bestu skįkmenn heims auk nokkurra Hollendinga auk kķnversku skįkkonunnar Hou Yifan. Žegar žetta er ritaš er ein umferš eftir ķ mótinu og hefur Carlsen žegar tryggt sér sigurinn žar sem hann er einum og hįlfum vinningi fyrir ofan nęsta mann, Indverjann Anand sem er rķkjandi heimsmeistari. Ķ Tata-mótinu hefur sį norski einmitt veriš afar duglegur viš žaš aš koma sér śt ķ endatöfl žar sem hann hefur örlķtiš frumkvęši en sķšan smįm saman mjakaš andstęšingunum śt af boršinu. 

Žannig minnir hann einmitt į margan hįtt į įšurnefndan Capablanca sem, lķkt og Carlsen, var undrabarn ķ skįk. Capablanca var ekki heldur neinn sérstakur byrjanafręšingur en grķšarlega öruggur skįkmašur og žį sérstaklega ķ endatöflum. Į ferli sķnum tapaši sį kśbverski innan viš 40 keppnisskįkum og žótt Carlsen sé įn nokkurs vafa žegar bśinn aš tapa fleiri skįkum en Capablanca veršur aš taka tillit til žess aš Noršmašurinn ungi er žegar bśinn aš tefla margfalt fleiri skįkir en Capablanca gerši į sinni 54 įra löngu ęfi. 

Yfirburšir Carlsens į Tata-mótinu endurspegla žį yfirburši sem hann hefur yfir ašra skįkmenn. Hann er heilu 51 stigi (64 į tifandi stigalistanum) hęrri en nęsti mašur į stigalista alžjóšaskįksambandsins og til aš setja žį tölu ķ samhengi mį benda į aš 46 skilja aš manninn sem er ķ öšru sęti į listanum og žann sem er ķ 10. sęti. Žaš er žvķ engum blöšum um žaš aš fletta aš Magnus Carlsen er langbesti skįkmašur heims ķ dag og ég er ekki frį žvķ aš hann sé bara hęfileikamesti skįkmašur allra tķma. Žį er ég sannfęršur um aš hann muni drottna yfir skįkheiminum ķ mörg įr til višbótar ef honum tekst aš halda ķ neistann.

Ķ dag er skįkdagur Ķslands, ķ tilefni af afmęli Frišriks Ólafssonar sem er besti skįkmašur sem Ķslendingar hafa eignast (en aš mķnu mati ekki sį hęfileikarķkasti). Ég óska öllum félögum mķnum ķ ķslensku skįkhreyfingunni til hamingju meš daginn!

 


Ašgįt skal höfš ...

... ķ nęrveru sįlar.

Sjaldan hefur žetta spakmęli įtt betur viš en nś ķ vikunni žegar ung kona slasašist alvarlega er lest sem hśn var ķ ók į litla blokk ķ śthverfi Stokkhólms. Lestin hafši keyrt į fullu stķmi į enda sporsins og žar ķ gegn og inn ķ hśsiš sem stóš viš enda lestarteinanna. Atvikiš įtti sér staš um mišja nótt og engin vitni uršu aš žvķ.

Ég heyrši af atvikinu ķ śtvarpi žar sem ég sat ķ lestinni į leiš ķ vinnuna og žar var ekki talaš um annaš en aš konan, sem mun vera 22 įra og hafa starfaš viš hreingerninagar hjį Arriva (fyrirtękinu sem į lestina), hafi stoliš lestinni. Ekki var vitaš hvaš fyrir henni vakti en žvķ var slegiš föstu aš lestinni hefši veriš stoliš og leitt aš žvķ lķkum aš hśn hefši ętlaš aš fyrirfara sér. Talsmašur Arriva fullyrti ķ vištölum viš alla sem vildu heyra aš stślkan hefši ręnt lestinni og hiš sama į viš um talskonu SL, almenningssamgöngufyrirtękis Stokkhólms sem Arriva starfar fyrir. Fjölmišlar gripu ummęlin į lofti og fóru mikinn ķ umfjöllun um konuna ungu; allt vakti žetta athygli erlendra fjölmišla og mešal annars fjallaši Moggi um mįliš į netinu:

http://www.mbl.is/frettir/erlent/2013/01/15/hreingerningakona_stal_lest_og_ok_a_hus/

Til aš bęta grįu ofan į svart ku konan vera af erlendu bergi brotin og ég hef heyrt allnokkra hafa orš į žvķ aš ekki hafi veriš aš undra aš innflytjandi hafi stoliš lestinni. Žess mį geta aš undiralda śtlendingahaturs hefur veriš aš byggjast upp hér ķ Svķarķki undanfarin įr.

Konan er sem įšur segir alvarlega slösuš og henni hefur veriš haldiš sofandi en ég verš aš višurkenna aš ég veit ekki hvort hśn er vöknuš nś fimm dögum eftir aš slysiš varš.

Slysiš jį, žvķ nś er komiš ķ ljós aš žetta var slys. Konan var aš žrķfa lestina og felldi fram sęti lestarstjórans sem lenti į spaka žeim sem stżrir hraša lestarinnar (svipaš og stżripinni į gömlu Sinclair-tölvunum ef mér skjįtlast ekki). Alla jafna hefši žetta ekki įtt aš skipta neinu mįli en ķ žetta skipti hafši lestarstjóri sį er gekk frį lestinni kvöldiš įšur greinilega gleymt aš drepa į henni og skiliš lyklana eftir ķ svissinum. Žannig var lestin ķ gangi og um leiš og stóll lestarstjórans rakst į gķrinn fór lestin į fulla ferš og hreingerningakonan gat enga björg sér veitt. Žetta var sem sé slys og ef eitthvaš er brot į reglum um vinnuumhverfi, nokkuš sem mér skilst aš sęnska vinnueftirlitiš sé nś aš skoša.

Eins og įšur segir hefur konan, sem nś liggur alvarlega slösuš į spķtala, veriš įsökuš um alvarlegan glęp. Hśn hefur ekki getaš variš sig. Fjölmišlar um allan heim hafa fjallaš um mįliš en hvaš ég hef séš hefur enginn greint frį nżrri vitneskju um aš um slys hafi veriš aš ręša. Hvaš umheiminn varšar er konan žvķ enn glępamašur og žetta er bara enn eitt dęmiš um aš ekki sé hęgt aš treysta innflytjendum af vissum kynžętti - ef marka mį umfjöllun fjölmišla er žessi kona influtt frį annarri heimsįlfu.

Ašgįt skal höfš ķ nęrveru sįlar. Žetta spakmęli hef ég alltaf reynt aš hafa aš leišarljósi ķ starfi mķnu sem blašamašur og sjaldan hefur žaš įtt jafnvel viš og nś, finnst mér. Vitaskuld er žįttur talsmanna samgöngufyrirtękjanna stęrstur en fjölmišlar gleyptu viš skżringum žeirra gagnrżnislaust. Umfjöllunin bitnar ekki eingöngu į konunni ungu heldur į fjölskyldu hennar og samstarfsfólki. Žetta er skżrt dęmi um hvernig fjölmišlar fóru offari ķ umfjöllun žegar betra hefši veriš aš bķša eftir nišurstöšum rannsóknar lögreglunnar og jafnvel setja einhver spurningamerki viš mįlflutning talsmanna fyrirtękjanna.

Undantekningin sem sannar regluna?

Aš undanförnu hef ég fylgst sęmilega vel meš bloggdeilu žeirra Stefįns Snęvarr, prófessors ķ heimspeki ķ Lillehammer, og Birgis Žórs Runólfssonar, sem er dósent ķ hagfręši viš HĶ. Žar deila žeir vegna bloggfęrslu sem Birgir Žór sendi frį sér nżlega žar sem hann fjallar um tengsl atvinnufrelsis og hagsęldar. Stefįn er ekki sį eini sem deilt hefur į Birgi vegna žessa, žaš hefur Jón Steinsson hagfręšingur einnig gert og sömuleišis Stefįn Ólafsson, prófessor, ef mér skjįtlast ekki.

Įstęša žess aš ég hef fylgst meš žessari ritdeilu er aš ég les blogg Stefįns allreglulega. Ég kannast lķtillega viš Stefįn og tel hann rökvissan og skemmtilegan penna og blogg hans er eitt afar fįrra sem ég les reglulega. Žį er ég lķka įhugamašur um hagfręšilega rökręšu žannig aš deilan hefur vakiš hjį mér įhuga vegna žessa.

Eins og įšur segir snżst deilan um bloggfęrslu sem fjallar um rannsókn kanadķskrar hugveitu, Fraser Institute, žess efnis aš atvinnufrelsi leiši til aukinnar hagsęldar, ž.e. aš žar sem atvinnufrelsi er mest er hagsęld ķ formi vergrar landsframleišslu į mann mjög mikil. Rannsóknin er aš sögn Birgis mjög umfangsmikil og fullyršir hann aš orsakasamband sé į milli žessara tveggja žįtta žótt mišaš viš žęr myndir sem hann sżni viršist um fylgni aš ręša. Ég verš aš višurkenna aš ég hef ekki kynnt mér žessa rannsókn Fraser-stofnunarinnar og žvķ hef ég ekki forsendur til žess aš tjį mig um hvort orsakasambandiš sé til stašar eša einungis fylgni (eins og til dęmis Jón Steinsson vill meina). Hins vegar hef ég tvennt aš athuga viš mįlflutning Birgis.

Mitt fyrsta fag ķ hįskóla var sagnfręši og žó ég hafi lęrt żmislegt įhugavert žar hefur ekkert reynst mér jafnvel og nįmskeišiš ķ ašferšafręši. Žar var mešal annars kennd heimildafręši og strax fyrsta daginn lęršum viš aš setja ekki neitt fram og fullyrša ekki neitt fyrr en viš hefšum aš minnsta kosti tvęr óhįšar heimildir sem styšja fullyršinguna. Žetta er fyrri athugasemd mķn viš mįlflutninginn en hin byggir į dagsferš sem viš fjölskyldan fórum nś į milli jóla og nżįrs.

Sś ferš var til sjįlfstjórnarrķkisins Įlandseyja. Žar ķ landi rķkir grķšarleg hagsęld og įriš 2007 var verg landsframleišsla į mann 55.829 Bandarķkjadalir (kaupmįttarsamanburšur). Žaš er ķ stuttu mįli sagt mikil hagsęld og til samanburšar mį nefna aš ķ Noregi var VLF į mann įriš 2011 53.470 Bandarķkjadalir. Žį vaknar aušvitaš spurningin hvort atvinnufrelsi sé mikiš į Įlandseyjum. Ekki viršist mér svo vera. Įlandseyjar heyra undir Finnland (žó sem sjįlfstjórnarrķki) og eru žar meš hluti af Evrópusambandinu. Eyjarnar hafa žó varanlega undanžįgu til žess aš halda ķ gamlan lagabókstaf sem nefnist į sęnsku Hembygdsrätt (sęnska er tungumįl Įlendinga). Žessi lög fela ķ sér aš enginn megi eignast fasteign eša stofna fyrirtęki į Įlandseyjum nema vera įlenskur rķkisborgari eša hafa bśiš žar ķ aš minnsta kosti fimm įr. Nokkuš sem samręmist ekki fjórfrelsinu svokallaša.

Ég veit ekki hvernig Fraser Institute skilgreinir atvinnufrelsi en ég held žaš gildi einu hvernig žaš er skilgreint. Atvinnufrelsi hlżtur aš fela ķ sér aš hver sem er geti nokkurn veginn hvenęr sem er stofnaš fyrirtęki. Žaš į lķka viš um erlenda ašila. Ef markašur er lokašur fyrir erlendum ašilum, sérstaklega jafn lķtill markašur og Įlandseyjar meš sķna 28 žśsund ķbśa er, er samkeppni alltaf takmörkuš og varla hęgt aš tala um atvinnufrelsi. Ég myndi žvķ halda aš Įlandseyjar skori ekki hįtt ķ atvinnufrelsisvķsitölu Fraser Institute sem žżšir aš orsakasamhengiš (eša fylgnin ef śt ķ žaš er fariš) į milli atvinnufrelsis og hagsęldar veikist.

Hagfręšingum hęttir til aš iška fręšin śt frį stjórnmįlaskošunum sķnum. Hagfręšingum er jafnframt afar tamt aš alhęfa og snķša lögmįl śtfrį forsendum sem oft eru afar veikar og mér sżnist Birgir Žór Runólfsson hafa falliš ķ žį gildru. Nema nįttśrulega Įlandseyjar séu undantekningin sem sannar regluna, sem žó er hępiš.

Góšar stundir.


Undarleg fyrirsögn į vef DV

Ég les ekki mörg blogg en eitt žeirra sem ég kķki reglulega, ekki alltaf žó, į er blogg Eišs Gušnasonar, fyrrum fréttamanns, rįšherra og sendiherra, sem hann hefur tileinkaš umfjöllun um mįlfar og mišla. Ég hef gaman aš blogginu hans enda įhugamašur um bęši vandaš mįlfar og fjölmišlun. Nś hyggst ég feta ķ fótspor Eišs og er įstęšan fyrirsögn ein sem birtist meš frétt į vef DV ķ gęrkvöldi.

Allir žeir sem starfaš hafa aš blašamennsku vita aš fyrirsagnasmķš getur veriš hiš vandasamasta verk. Fyrirsögnin er žaš fyrsta sem lesandinn sér en žarf auk žess aš vera stutt žannig aš ęskilegt er aš hśn sé hnitmišuš. Sömuleišis žarf hśn aš vera innihaldsrķk og gefa góša vķsbendingu um innihaldiš. Ekki skemmir fyrir ef hęgt er aš stušla fyrirsögnina eša setja inn rķm enda grķpur hśn žį lesandann fyrr. Mikilvęgast af öllu er žó aš fyrirsögnin sé nokkurn veginn mįlfręšilega rétt og skiljanleg.

Nóg um žaš, ķ gęrkvöldi birti DV į vef sķnum frétt žess efnis aš vonir standi til aš mannskepnunni hafi tekist aš śtrżma sjśkdómi sem nefnist Gķneuormur og kemur af völdum snķkjudżrs meš sama nafni. Žetta er hiš besta mįl og mun žaš vera ķ annaš skipti ķ sögunni sem okkur tekst aš śtrżma sjśkdómi. Hinn fyrri var bólusótt sem m.a. lék Ķslendinga afar grįtt fyrr į öldum, sem dęmi mį nefna aš tališ er aš Stórabóla hafi drepiš allt aš žrišjung Ķslendinga į įrunum 1707-1709, en bólusóttinni var komiš endanlega fyrir kattarnef įriš 1979.

Yfir žessari frétt birtist upphaflega fyrirsögnin „Annar sjśkdómurinn til aš verša śtrżmdur.“ Žessi fyrirsögn er svo sem alveg skiljanleg en mįlfręšilega er hśn eins og fimm įra barn hafi skrifaš hana. Bent var į žaš ķ Fésbókarathugasemdum viš fréttina aš fyrirsögnin vęri engan veginn ķ samręmi viš mįlfręšireglur og henni sķšan breytt. Nś er yfir fréttinni fyrirsögnin „Öšrum sjśkdóminum til aš vera śtrżmt.“ Enn er fyrirsögnin svo sem skiljanleg, žeim sem vill skilja, en ekki er hśn réttari en sś fyrri. Ef eitthvaš er žį er hśn jafnvel enn vitlausari og žaš er ekki bošlegt mišli sem vill njóta viršingar aš birta svona. 

Fyrirsagnasmķš getur sem įšur segir veriš vandasamt verk og reyndustu blašamenn geta lent ķ basli meš aš finna fréttum sķnum góšar fyrirsagnir. Ekki skįnar žaš žegar mašur nįlgast skilafrest eša viš žį stöšugu pressu sem fylgir žvķ aš skrifa į vefinn. Vķša śti ķ heimi er žaš alfariš į könnu ritstjóra aš semja fyrirsagnir en ķ žeim tilvikum sem ég hef kynnst er žaš žó blašamannsins. Hvort heldur sem er er žaš ritstjóra, eša fréttastjóra, aš sjį til žess aš efni sem birtist į vegum mišilsins sé birtingarhęft.

Til žess aš taka upp handskann fyrir blašamann DV vil ég benda į aš ķ Fésbókarathugasemdum viš fréttina var blašamašur gagnrżndur fyrir kunnįttuskort ķ prósentureikningi auk žess sem talaš var um aš oršalag fréttarinnar vęri fįrįnlegt žar sem snķkjudżrinu hefši ekki veriš śtrżmt og nś tilvik Gķneuorms ęttu eftir aš koma. Besserwisserahįttur af žessu tagi er ansi algengur į mešal žeirra sem lesa netmišla og oft hef ég heyrt grķn gert aš žżšingum. Vel mį vera aš stašreyndir skolist oft til ķ žżšingum frétta yfir į ķslenska (og sęnska) mišla en žegar mašur hefur fyrir žvķ aš finna žį frétt sem ķslenska fréttin hefur veriš unnin upp śr sér mašur aš žaš vill oft brenna viš aš žar er sama stašreyndavilla og žvķ ekki hęgt aš kenna lélegri tungumįlakunnįttu um. 

Žess vegna hafši ég fyrir žvķ aš smella į tengil sem birtist meš ofannefndri frétt DV en hann var į vef hins virta vķsindatķmarits Scientific American. Žar kemur einmitt fram nįkvęmlega sś prósentutala sem DV nefndi ķ frétt sinni auk žess sem Scientific American segir aš snķkjudżrinu verši brįtt śtrżmt. Žar aš auki er žaš ķ bįšum tilvikum haft eftir višmęlendum hins bandarķska tķmarits žannig aš žaš er bęši rangt og ómaklegt aš skrifa žessar villur (ef um villu er aš ręša ķ sķšarnefnda tilvikinu) į blašamann DV.

Ambagan ķ fyrirsögninni er hins vegar alfariš į hans įbyrgš.


Pęlt ķ atvinnuleysisbótum

Nś er enn į nż komin ķ gang sś furšulega umręša aš atvinnuleysi į Ķslandi sé jafnhįtt og raun ber vitni, 4,8% samkvęmt tölum Vinnumįlastofnunar fyrir jśnķmįnuš, vegna žess aš atvinnuleysisbętur séu of hįar. Žar sem atvinnuleysisbętur eru ekki mikiš lęgri en lįgmarkslaun žykir žaš letja fólk til žess aš taka störfum žar sem lįgmarkslaun eru ķ boši. Žar af leišandi hljóta atvinnuleysisbętur aš vera of hįar. DV fjallaši um žetta ķ gęr og er śtgangspunkturinn sį aš žaš borgi sig ekki aš vinna ķ ljósi atvinnuleysisbótanna.

Žessi hugsunarhįttur į uppruna sinn ķ žeirri stórundarlegu hugmynd klassķskrar hagfręši (sem nżklassķkin hefur tekiš upp į arma sķna) aš orsök atvinnuleysis sé leti. Fólk nenni ekki aš vinna og atvinnuleysi stafi žvķ einfaldlega af žvķ aš ekki sé eftirspurn eftir störfum. Žegar hinir atvinnulausu fį sķšan styrki frį hinu opinbera, annaš hvort ķ formi atvinnuleysisbóta eša sjśkradagpeninga, minnki hvatinn til žess aš vinna enn frekar. Žegar žessir styrkir eru lękkašir, eša einfaldlega fjarlęgšir, verši fólk aš fara aš vinna og žį minnki atvinnuleysi. Arbetslinjen svokallaša sem hęgri menn undir hugmyndafręšilegri forystu žeirra Fredrik Reinfeldt og Anders Borg unnu žingkosningar ķ Svķžjóš 2006 meš byggir į žessari hugmynd og hiš sama į eins og įšur segir viš umręšuna um of hįar atvinnuleysisbętur į Ķslandi.

Eflaust eru einhverjir puttalingar til sem ekki nenna aš vinna og komast upp meš žaš į kostnaš allra hinna (e. free-riding) en ég held aš flestir žeir sem einhvern tķma hafa žurft aš ganga atvinnulausir ķ lengri eša skemmri tķma séu sammįla mér um aš žaš er ekki žęgileg staša.

Žótt ég sé almennt žeirrar skošunar aš atvinnuleysi stafi frekar af skorti į framboši af störfum get ég aš vissu leyti tekiš undir žį röksemdafęrslu aš biliš į milli atvinnuleysisbóta og lįgmarkslauna sé of lķtiš. Žaš skżrir žó engan veginn atvinnuleysiš žó žaš hefši getaš skżrt örfį brot śr prósentustigum.

Ķ fyrrahaust bįrust af žvķ tķšindi aš um 400 störf vęru skrįš laus hjį Vinnumįlastofnun. Vinnuveitendur bįru sig illa yfir žvķ aš erfišlega gengi aš manna žessi störf sem kom mörgum spįnskt fyrir sjónir ķ ljósi žess aš tęplega 11.300 manns aš mešaltali voru skrįšir atvinnulausir ķ įgśst. Įlitsgjafar voru žess fullvissir aš žessa žversögn, viš skulum kalla hana atvinnuleysisžversögnina, mętti rekja til žess aš atvinnuleysisbętur vęru of hįar og žvķ kysi fólk frekar aš vera atvinnulaust en aš taka störfin (höfum ķ huga aš ekki er endilega vķst aš öll žessi 400 störf hafi veriš lįgmarkslaunastörf en lįtum žaš liggja į milli hluta). Töfralausnin til žess aš manna störfin (og minnka atvinnuleysiš) hlaut žvķ aš vera aš lękka bęturnar. Kryfjum žį lausn ašeins nįnar.

Atvinnuleysisbętur taka miš af lįgmarksframfęrslukostnaši og žeim er ętlaš aš veita atvinnulausum kost į aš sjį sér farborša į mešan viškomandi eru įn starfs, gefa žeim kost į aš afla sér naušsynja žótt engar séu tekjurnar. Gefum okkur nś aš bęturnar hefšu veriš lękkašar um til dęmis fjóršung til žess aš hvetja atvinnulausa til žess aš sękja um žau störf sem eru laus. Vissulega myndu 400 manns fį vinnu. 400 af 11.300, sem er hlutfall upp į 3,5%, myndu fį vinnu. Eftir standa 10.900 atvinnulausir sem skyndilega sitja uppi meš fjóršungi lęgri atvinnuleysisbętur og eiga fyrir vikiš enn erfišara meš aš lįta enda nį saman. Į hiš opinbera žį aš hękka atvinnuleysisbęturnar aftur?

Hvaš gerist sķšan nęst žegar vinnuafl „skortir“? Į žį aš lękka atvinnuleysisbęturnar enn frekar og svo koll af kolli žangaš til eftir standa nokkur žśsund atvinnulausir įn bóta og möguleika į aš setja mat į boršin? Varla. Biliš į milli atvinnuleysisbóta og lįgmarkslauna er of lķtiš og žaš kann aš letja einhverja frį žvķ aš taka lausum störfum sem gefa af sér lįgmarkslaun en žaš stafar frekar af žvķ aš launin eru of lįg en aš bęturnar séu of hįar. Lękkun bóta gęti žvķ lękkaš atvinnuleysiš um žessi 3,5% sem myndi fela ķ sér aš atvinnuleysi yrši 6,5% ķ staš 6,7% en ekki meira en svo.

Žeir eru eflaust til sem myndu reyna aš hrekja žessa röksemdafęrslu meš žvķ aš benda į aš kaupmįttur žeirra 400 sem fengu vinnu aukist sem sķšan myndi koma af staš kešjuverkun. Eftirspurn ķ hagkerfinu myndi aukast sem nęmi žessum aukna kaupmętti og žar af leišandi žyrfti aš rįša fleira fólk. Ég hef ekkert į móti eftirspurnarkešjuverkun og jįkvęšum hagręnum įhrifum hennar en ég er ansi hręddur um aš žau rök falli um sjįlf sig.

Įstęšan er einföld. Gefum okkur aš žessir 400 fįi allir lįgmarkslaunastarf (annars ętti biliš litla į milli bóta og lįgmarkslauna varla aš vera vandamįl). Rįšstöfunartekjur žeirra hękka um 16 žśsund krónur ef marka mį frétt DV og ef bętur eru um 200 žśsund felur žaš ķ sér aš tekjurnar hękka um 8% og samanlagšur kaupmįttur eykst um 6,4 milljónir króna. Į móti kemur aš 10.900 manns sitja eftir meš 25% lęgri rįšstöfunartekjur, eša 50 žśsund krónum minna į mįnuši. Žaš žarf engan stęršfręšisnilling til žess aš sjį ķ mjög fljótu bragši aš samanlagšur kaupmįttur hinna atvinnulausu mun minnka um talsvert mikiš meira en žessar 6,4 milljónir króna. Nįnar tiltekiš minnkar hann um 272,5 milljónir króna žannig aš samanlögš kaupmįttarįhrif žess aš lękka atvinnuleysisbętur yršu neikvęš um 266,1 milljón króna.

Žannig mį fęra rök fyrir žvķ aš žaš vęri beinlķnis skašlegt fyrir hagkerfiš aš lękka atvinnuleysisbętur žar sem minni kaupmįttur mun skila sér ķ minni efnahagslegri virkni og fękkun starfa.


Skįkinni er višbjargandi!

Endrum og eins legg ég orš ķ belg ķ umręšum į netinu. Žaš gerist ekki oft en kemur samt fyrir. Ķ gęr gerši ég žaš žegar ég andmęlti hįlfgeršum daušadómi Egils Helgasonar yfir skįkinni. Ķ fęrslu į bloggi sķnu į Eynni fer hann mikinn undir yfirskriftinni „Er skįkinni višbjargandi?“

Egill lżsir žvķ hvernig skįkįhugi viršist hafa dvķnaš mikiš og nefnir žvķ til stušnings aš skįkskżringar hafi į sķnum tķma veriš vinsęlt sjónvarpsefni og aš kona hans sem aldrei hafi teflt hafi ķ ęsku sinni setiš hugfangin fyrir framan sjónvarpiš og horft į skįkskżringar. Jafnframt telur hann sig hafa greint aš žetta sé ekki sérķslenskt fyrirbęri og fęrir fyrir žvķ žau rök aš fjölmišlaumfjöllun um heimsmeistaraeinvķgi žeirra Vishy Anand og Boris Gelfand ķ Moskvu ķ vor hafi veriš nįnast engin į mešan einvķgi aldarinnar sem haldiš var ķ Reykjavķk fyrir fjörutķu įrum hafi veriš forsķšuefni. Žį hafi fjölmišlar enn sżnt skįk einhvern įhuga žegar Karpov og Kortsnoj tefldu um heimsmeistaratitilinn į sķnum tķma sem og Karpov og Kasparov.

Žótt vissulega séu žaš įnęgjuleg tķšindi aš Egill fjalli um skįk, sem hann į hrós skiliš fyrir, og beri hag hennar greinilega fyrir brjósti held ég aš žessar fregnir af yfirvofandi andlįti hennar séu stórlega żktar enda fęrir Egill lķtil sem engin rök fyrir žvķ hvers vegna skįkinni ętti ekki aš vera višbjargandi.

Skįkin įtti vissulega undir högg aš sękja į tķmabili og mig grunar aš žar hafi lęgšin į margan hįtt veriš dżpri į Ķslandi en vķšast hvar annars stašar en žaš į sér sķnar ešlilegu skżringar. Eftir langt tķmabil žar sem Ķslendingar įttu skįkmenn ķ allra fremstu röš ķ heiminum tók viš tķmabil žar sem einn mašur bar höfuš og heršar yfir ašra en var žó ekki nęgilega góšur til žess aš velgja žeim bestu ķ heiminum undir uggum. Sömuleišis nįši landslišiš ekki sömu hęšum į Ólympķumótum og žegar fjórmenningahópurinn var upp į sitt besta. Žar af leišandi minnkaši vęgi skįkarinnar ķ fréttum į Ķslandi um leiš og skįkin žurfti ķ sķfellt auknum męli aš keppa viš ašrar ķžróttagreinar um athygli ungmenna. Auk žess hefur skįkin haft į sér nördastimpil eins og klassķsk Radķusfluga žar sem skįkmenn voru dregnir sundur og saman ķ hįši ber vott um.

Žvķ mį žó ekki gleyma aš į 10. įratugnum kom fram hópur sterkra unga skįkmanna sem fęddir voru snemma į 9. įratugnum og mešal annars uršu Ólympķumeistarar ungmenna yngri en 16 įra įriš 1996. Einhverra hluta vegna nįšu žessir piltar žó ekki žeim hęšum sem hęfileikar žeirra gefa tilefni til žótt sumir žeirra séu enn aš bęta sig. 

Önnur stór įstęša fyrir žvķ aš skįkin viršist hafa įtt meira undir högg aš sękja į Ķslandi hvaš varšar įstundun og umfjöllun er sś stašreynd aš skįk var, eins og Egill bendir réttilega į, nįnast žjóšarķžrótt Ķslendinga. Ég held mér sé óhętt aš fullyrša aš hvergi hafi žessi hugans ķžrótt og list notiš jafn almennra vinsęlda og į Ķslandi. Žegar samkeppnin viš skįkina jókst svo er fullkomlega ešlilegt aš hśn hafi falliš ašeins af stjörnuhimninum, ef svo mį aš orši komast, en žaš žżšir sannarlega ekki aš hśn hafi nokkurn tķma įtt žaš į hęttu aš deyja śt. Ķslenskt skįklķf var blómlegt į 9. įratugnum og ķ upphafi žessarar aldar en kannski ekki eins įberandi almenningi og žaš var į 9. įratugnum.

Skįklķf er į mikilli uppleiš į Ķslandi ķ dag og žaš viršist einu gilda hvar į ęviskeišinu skįkmenn eru staddir. Starfrękt er öflugt starf fyrir eldri skįkmenn, m.a. ķ Hafnarfirši, og metžįtttaka var nżlega į öšlingamóti hjį Taflfélagi Reykjavķkur. Žį er unglingastarf ķ miklum blóma og ekki er langt sķšan Ķslendingar eignušust nżjan stórmeistara og ég verš illa svikinn ef viš eignumst ekki tvo til višbótar į nęstu misserum. Skįkįhuginn er mikill og fer vaxandi og margir góšir ašilar hafa unniš gott starf ķ žį įtt.

Žaš sem helst hefur stašiš ķslensku skįklķfi fyrir žrifum er einangrun landsins sem felur ķ sér skort į tękifęrum. Žaš hamlar framförum aš tefla alltaf viš sömu andstęšinga og žaš žarf meirihįttar fjįrfestingu til žess aš fara erlendis til žess aš tefla ķ mótum. Vegna žessa hafa möguleikar manna til žess aš nį sér ķ reynslu, stig og įfanga oft veriš takmarkašir en į undanförnum įrum hefur žaš žó fęrst ķ aukana aš ķslenskir skįkmenn fari utan aš tefla og er žaš hiš besta mįl. Óskandi vęri žó aš fleiri tękifęri gefist og er žaš aš mķnu viti ein stęrsta įskorun skįkhreyfingarinnar į Ķslandi aš leita leiša til žess aš styrkja fleiri skįkmenn, bęši unga og efnilega sem og žį sem lengra eru komnir, til keppni į erlendum vettvangi. Til lengri tķma litiš mun žaš skila sér ķ betri skįkmönnum og betri įrangri fleiri skįkmanna sem sķšan skilar sér ķ auknum įhuga į skįkinni.

***

Eins og ég nefndi aš ofan telur Egill Helgason žaš ekki sérķslenskt aš skįkin hafi įtt undir högg aš sękja. Svo mį vera, til dęmis er ljóst aš žįtttakendum į skólaskįkmótum hér ķ Svķarķki fękkaši į tķmabili en er nś aš fjölga aftur ef mér skilst rétt, en ég er samt ekki alveg viss. Grķšarlegar margir tefla į netinu og skįkin hefur notiš grķšarlegra vinsęlda ķ Asķu žar sem stęrsti vaxtarbroddurinn er. Žį hefur veriš unniš aš žvķ leynt og ljóst aš koma skįk į nįmsskrį grunnskóla ķ Evrópu og hefur Evrópužingiš m.a. stutt žaš starf. 

Ķ athugasemd minni viš bloggfęrslu Egils bendi ég į aš žaš sé ólķku saman aš jafna žegar borin er saman įhugi fjölmišla į einvķgi aldarinnar annars vegar og heimsmeistaraeinvķgi žeirra Anand og Gelfand hins vegar. Įriš 1972 var kalda strķšiš ķ hįmarki og įróšursgildi einvķgis į milli heimsmeistarans sovéska og įskorandans bandarķska grķšarlegt. Athyglin var žvķ sprottin af öšru en žvķ sem mįli skipti, ž.e. skįkinni. Žį voru žar į feršinni tveir óumdeilanlega bestu skįkmenn heims en ekki margir mundu leyfa sér aš lżsa žį Anand og Gelfand tvo bestu skįkmenn heims ķ dag. Hiš sama var aš hluta til uppi į teningnum žegar Karpov og Kortsnoj įttust viš. Žeir voru bestu skįkmenn heims en žaš sem meira var aš Kortsnoj hafši įriš 1976 flśiš Sovétrķkin sem varš til žess aš auka įhugann į einvķgjum žeirra mikiš. 

Ég verš aš višurkenna aš ég veit ekki hversu vel erlendir fjölmišlar fylgdust meš fyrstu einvķgjum žeirra Karpov og Kasparovs enda varla oršinn unglingur žegar žetta var en ég get alla vega fullyrt aš einvķgiš 1990 rataši ekki oft į sķšur sęnskra dagblaša eša ķ sjónvarpiš sęnska.

 

 


Ritstuldur um Regin

Sennilega hafa flestir blašamenn, og ašrir sem vinna viš textasmķš, lent ķ žvķ aš einhver hefur fengiš texta aš lįni frį žeim. Allir geta lent ķ žvķ aš taka texta aš lįni įn žess aš geta heimildar; blašamenn, nįmsmenn, meira aš segja virtir fręšimenn og prófessorar en yfirleitt eru žaš stutt textabrot og ég vil trśa žvķ aš ķ langflestum tilvikum sé um gįleysi aš ręša og menn gleymi žvķ einfaldlega aš geta heimilda.

Žaš hefur komiš fyrir aš vitnaš er ķ fréttir sem ég hef skrifaš eša fréttaskżringar en žį er heimilda yfirleitt getiš jafnvel žó ég hafi stundum rekist į kunnugleg textabrot sem ekki eru innan gęsalappa eins og vera ber. Yfirleitt hef ég žó ekki séš įstęšu til žess aš gera śr žvķ mįl enda hefur mér yfirleitt žótt um smįmįl aš ręša og nįnast undantekningarlaust hefur heimildar žó veriš getiš ķ žeim texta sem um ręšir.

Fjölmišlar vitna hver ķ ašra, taka smį stykki śr texta annarra innan gęsalappa en ķ asanum ferst žaš stundum fyrir aš setja inn gęsalappirnar eša aš geta heimildar. Stundum gerist žetta bara og lķtiš viš žvķ aš gera. Verra er žegar um kerfisbundinn eša grófan ritstuld, žar sem heilu fréttirnar eru teknar og endurbirtar, er ręša. Žį veršur aušvitaš aš bregšast viš eins og Agnes Bragadóttir gerši žegar hśn ritaši eitt sinn haršoršan pistil um slķkt mįl žegar fréttastofa RŚV hafši ķtrekaš sagt fréttir ķ morgunfréttatķmum sķnum sem žó höfšu birst į sķšum Morgunblašsins fyrr um morguninn.

Ég lenti ķ slķkum ritstuldi ķ gęr. Į žrišjudaginn skrifaši ég frétt fyrir vef Fastighetsnytt um skrįningu Regins į ķslenskan hlutabréfamarkaš Žar sem um fyrsta fasteignafélagiš ķ Kauphöllinni er aš ręša žótti okkur žetta skemmtilegt efni enda sį markašur sem Fastighetsnytt fjallar um. Eins og žeir sem nenna aš elta tengilinn sjį ręddi ég m.a. viš Magnśs Haršarson, ašstošarforstjóra Kauphallarinnar, og vitnaši tvisvar ķ hann ķ fréttinni. Engin stórfrétt svo sem en ég var žess nokkuš viss aš hśn vekti įhuga sęnskra lesenda enda žykir Svķum mörgum hverjum Ķsland og allt sem žvķ viš kemur krśttlegt.

Fréttin var birt į vef okkar į mišvikudaginn sem ašalfrétt dagsins og vitnaši mbl.is mešal annars ķ hana. Ķ gęrmorgun var hśn svo efsta frétt ķ daglegu fréttabréfi Fastighetsnytt sem sent er śt klukkan sjö į morgnanna. Žetta žżšir aš fréttin hefur komiš fyrir augu flestra ķ sęnska fasteignageiranum og žar meš tališ keppinauta okkar ķ blašamannastétt.

Ķ morgun benti vefritstjórinn okkar mér svo į frétt į sęnskri śtgįfu danska vefjarins World in Property um skrįningu Regins. „Žessi frétt er ansi lķk žinni,“ sagši hann og svo litum viš ašeins nįnar į fréttina og sįum aš hśn var ekki bara lķk, hśn var nęr alveg eins. Eini munurinn var sį aš tilvitnarnir ķ Magnśs voru ekki lengur tilvitnanir heldur voru žęr lįtnar lķta śt fyrir aš vera texti blašamannsins. Žį var frétt World in Property ašeins styttri en mķn en aš öšru leyti voru žęr eins.

Heimildin sem vķsaš var til var sķšan fréttatilkynning frį Regin. Žegar ég hafši leitaš af mér allan grun hafši ég svo samband viš félagiš og fékk žar žęr upplżsingar aš žašan hefšu ekki veriš sendar neinar tilkynningar į žeim nótum sem ég skrifaši. Ennfremur var mér sagt aš fréttin mķn hefši vakiš athygli vķša į Noršurlöndum žašan sem fólk hafši haft samband viš Regin vegna hennar. Gaman žvķ.

Hvaš um žaš, svona grófum ritstuldi hef ég ekki lent ķ įšur og ég geri fastlega rįš fyrir aš framkvęmdastjóri Fastighetsnytt, sem er įbyrgšarmašur fyrir mišlunum okkar, muni grķpa til ašgerša mįlsins vegna enda ekki hęgt aš lįta svona lķšast. Žaš heyrir sögunni til aš World in Property hefur veriš aš reyna aš hasla sér völl į sęnskum markaši og hefur žar af leišandi sęnska śtgįfu af vefsķšu sinni og fréttabréfi.


Skilvirkir markašir skila engum hagnaši

Fyrir rśmum tveimur įrum skrifaši ég fęrslu hér į bloggiš undir fyrirsögninni „Spyrjum markašinn“ žar sem umfjöllunarefniš var tilgįtan um skilvirka markaši (e. efficient market hypothesis) sem ég kalla stundum bįbiljuna um skilvirka markaši (e. efficient market fallacy). Eins og aušlesiš er śt śr įšurnefndri bloggfęrslu og uppnefni mķnu į henni er ég lķtt hrifinn af žessari kenningu og tel hana rugl hiš mesta.

Hugmyndin um skilvirka markaši hefur lengi veriš mér hugleikin og ég hef velt henni mikiš fyrir mér, m.a. vegna stórs verkefnis sem ég er aš vinna aš en einnig vegna žess aš ég tel žess kenningu eiga stóran žįtt ķ žvķ mikla efnahagshruni sem įtt hefur sér staš ķ heiminum og valdiš dżpstu efnahagslęgš frį lokum sķšari heimsstyrjaldar. Enn er ekki śtséš meš hvort lęgšin sś verši aš heimskreppu en viš vonum žaš besta. Hvaš um žaš, ég hef sem sé velt tilgįtunni um skilvirka markaši mikiš fyrir mér og hef fundiš żmis rök sem aš mķnu mati (og annarra sem ég hef rętt mįliš viš) hrekja žessa tilgįtu - aš minnsta kosti ķ raunheimum.

Ķ einföldušum heimi hagfręšilķkana er hęgt aš lįta flest ef ekki allt standast ef žś gefur žér réttu forsendurnar, sem Eugene Fama gerir svo sannarlega ķ tilgįtunni sinni en žaš žżšir ekki endilega aš hiš sama eigi viš ķ raunveruleikanum. Eins og einhverjum žeirra sem villast hingaš inn er kannski kunnugt er legg ég mikiš upp śr žvķ aš hagfręši sé gagnleg ķ raunheimum en ekki einungis ķ einhverjum einföldušum heimi sem viš getum beygt og teygt til žess aš lįta nišurstöšurnar hęfa hinni upphaflegu tilgįtu. Oft er žaš meira aš segja žannig aš forsendurnar stangast į viš hver ašra en žótt undarlega hljómi viršist žaš ekki alltaf draga śr gildi kenningana. Gott dęmi um žaš er tilgįtan um skilvirka markaši en ég ętla žó ekki nįnar śt ķ žį sįlma nśna. Hér ętla ég žess ķ staš aš reifa tvęr žeirra röksemdafęrslna sem ég tel hrekja tilgįtuna, tvęr nżjustu afuršir vangaveltna minna um kenninguna góšu (eša slęmu ef śt ķ žaš er fariš). 

Sś fyrri er sś aš ef markašir vęru skilvirkir į žann veg aš enginn einn markašsašili geti slegiš markašnum viš, ž.e. grętt meira en ašrir markašsašilar (sem er megininntakiš ķ kenningu Fama) žį felur žaš ķ sér aš enginn ašili gręši. Gręši einn žį hrekur žaš tilgįtuna um skilvirka markaši. Žetta er ķ raun afar einfalt en žarfnast žó kannski smįvegis śtskżringar. 

Fjįrmįlamarkašir eru žaš sem kallast nśllsummuleikir. Tökum sem dęmi hlutabréfamarkaši. Fjöldi hlutabréfa er į hverjum tķma endanlegur og öll eru žau alltaf ķ eigu einhvers. Žaš felur ķ sér aš ef einn ašili gręšir į višskiptum žį hlżtur einhver annar aš tapa į žeim. Einfaldaš dęmi: Gefum okkur aš fjįrfestir A kaupi hlutabréf af fjįrfesti B og selji žau svo beint meš žśsund króna hagnaši til fjįrfestis C. Žį er fjįrfestir B um leiš bśinn aš tapa žśsundkallinum sem hann hefši getaš grętt meš žvķ aš selja bréfin beint til fjįrfestis C. Žśsundkallinn sem A gręddi er sem sé žśsundkallinn sem B tapaši. Summan er nśll.

Tvinnum žetta sķšan saman viš žį undirliggjandi vķsbendingu sem felst ķ tilgįtunni um skilvirka markaši, ž.e. aš allir gręši nįkvęmlega jafnmikiš - öšruvķsi fęst žaš einfaldlega ekki stašist aš enginn geti slegiš markašnum viš. Žegar žessir tveir žęttir koma saman er žaš alveg ljóst aš į skilvirkum markaši getur enginn grętt. Nśllsummuleikur felur annaš hvort ķ sér aš (1) bįšir ašilar gręši hvorki né tapi, sem stenst undirliggjandi vķsbendingu tilgįtunnar eša aš (2) annar ašilinn tapi žvķ sem hinn gręšir en žį er ljóst aš bįšir gręša ekki jafnmikiš sem stangast į viš undirliggjandi vķsbendingu tilgįtunnar um skilvirka markaši. 

Žar af leišir aš standist tilgįtan getur enginn grętt og aukinheldur er žaš svo aš ef bįšir, eša allir, ašilar aš višskiptum myndu gręša žį bryti žaš ķ bįga viš helstu grundvallarreglu hagfręšinnar. Žaš fęli ķ sér ókeypis hįdegisverš og hįdegisveršurinn er aldrei ókeypis.

Vķkjum nś aš sķšari röksemdafęrslunni. Hśn byggir į žvķ aš gengi hlutabréfa og annarra eignaflokka breyttist oft į dag, jafnvel oft į mķnśtu. Markašir eru dżnamķskir eša sķtifandi og žessar sveiflur eiga sér išulega staš įn žess aš nokkrar veršmyndandi upplżsingar berist. Meginnišurstaša tilgįtunnar um skilvirka markaši er sś aš į skilvirkum mörkušum mótist einungis af žeim upplżsingum sem eru til stašar. Auk žess er gert rįš fyrir fullkomnu flęši upplżsinga sem felur ķ sér aš allir, ég endurtek allir, ašilar markašarins hafi ašgengi aš sömu upplżsingum į nįkvęmlega sama tķma. Žaš mį ekki einu sinni muna nanósekśndum, sem er nokkuš sem er athyglisvert ķ ljósi umfjöllunar um ofurtölvurnar į Wall Street aš undanförnu.

Žetta žżšir sem sé aš allir ašilar fįi nżjar upplżsingar umsvifalaust og aš įhrifa žeirra gęti jafnóšum ķ verši eignarinnar. Um leiš og upplżsingarnar berast breytist veršiš ķ samręmi viš innihald žeirra į skilvirkum markaši en aš sama skapi ętti veršiš žį ekki aš breytast žegar engar nżjar upplżsingar berast. Ef engar upplżsingar berast ķ mįnuš ętti veršiš aš vera óbreytt ķ žennan mįnuš. Samkvęmt žessu er markašurinn statķskur og bęrist ekki nema nż tķšindi berist honum. Eins og įšur segir er raunin žó allt önnur og markašurinn sveiflast stöšugt, jafnvel žegar engar fréttir berast. Hann er einfaldlega dżnamķskur og žaš stangast harkalega į viš hiš statķska ešli skilvirkra markaša.

Tilgįtan um skilvirka markaši er ein įhrifamesta hagfręšikenning sķšustu įratuga og Eugene Fama er įrlega įlitinn lķklegur til žess aš vinna Nóbelsveršlaunin ķ hagfręši. Kenningin hefur haft mikil įhrif į efnahagspólitķk undanfarinna įratuga ķ hinum vestręna heimi en vandinn er bara sį aš hśn byggir į óraunsęum forsendum og žar af leišandi er lķtiš gagn af henni ķ raunveruleikanum.

 

 

 

 


Nęsta sķša »

Innskrįning

Ath. Vinsamlegast kveikiš į Javascript til aš hefja innskrįningu.

Hafšu samband