Breyskleiki markaðarins

Eins og ég greindi frá nýlega hér á blogginu er ég farinn að starfa sem blaðamaður á ný, fyrir Viðskiptablaðið. Í fyrsta tölublaðinu eftir að ég varð formlega starfsmaður, sem kom út síðasta fimmtudag, birtist eftir mig pistill þar sem ég fjalla um matvælaverð í samhengi uppreisnanna í Túnis og Egyptalandi. Heimsmarkaðsverð á matvælum hefur lengi verið mitt aðaláhugamál innan hagfræðinnar og það voru einmitt hugmyndir mínar um þessi mál, að finna þyrfti leiðir til þess að skilja á milli raunverulegrar eftirspurnar og spekúlatífrar eftirspurnar eða eftirspurnar spákaupmanna, sem ég kynnti fyrir leiðbeinanda mínum við SLU þegar ég fór í viðtal þar í júní 2008. 

Sá tók vel í hugmyndirnar og bauð mér stöðuna en síðan hefur af einhverjum ástæðum ekki verið minnst meira á þetta. Hvað um það, hér er pistillinn:

 

Breyskleiki markaðarins

Undanfarna daga og vikur hafa borist fréttir af mótmælum og uppreisnum í Túnis og Egyptalandi og jafnvel víðar. Þetta eru að margra mati góðar fréttir þar sem lýðræði hefur ekki beinlínis verið í hávegum haft í þessum löndum. Enn er þó sennilega of snemmt að hrósa happi þar sem erfitt er að spá fyrir um hver eða hverjir ná völdum í þessum löndum og hvort stjórn þeirra verður á nokkurn hátt betri eða verri en fyrirrennaranna. 
Það er engin tilviljun að mótmælin og uppreisnirnar  beri upp á sama tíma og heimsmarkaðsverð á matvöru fer ört hækkandi. Þetta er sannarlega ekki í fyrsta skipti sem matarverð hækkar ört og vafalaust ekki í hið síðasta. Ekki eru liðin þrjú ár síðan við heyrðum fréttir af miklum hækkunum á matvælaverði og ólgu víða heim einmitt vegna þessa og skal engan undra að hækkanir á matvælaverði valdi ólgu. Flestum ætti að vera kunnugt hverstu óþægileg tilfinning það er að vera svangur en fæstir þeir sem þetta lesa geta þó gert sér í hugarlund hvernig það er að svelta heilu hungri.

Öruggur fjárfestingarkostur

Spurningin er hvað veldur þessum miklu og öru hækkunum heimsmarkaðsverðs á matvælum. Hagfræðin kennir okkur að verð á markaði ákvarðist af samspili framboðs og eftirspurnar á vöru eða þjónustu og vissulega má skýra hluta hækkananna með því að eftirspurn hafi aukist í Asíu og að uppskerubrestur hafi orðið en spurningin er hvort það sé öll skýringin. Vorið 2008 var sú alls ekki raunin. Þá skýrðist verðhækkunin á heimsmarkaði öðru fremur af því að spákaupmenn og aðrir fjárfestar, í leit að ávöxtun sem ekki bauðst á verðbréfamörkuðum, flykktust inn á hrávörumarkaðina. Þannig má segja að ímynduð eftirspurn eftir matvöru hafi aukist gríðarlega sem þrýsti verðinu upp; eftirspurnin var ímynduð í þeim skilningi að fjárfestarnir hugðust aldrei eiga sjálfa matvöruna, þeir áttu viðskipti með afleiður og matvælaframleiðsla jókst aldrei í samræmi við hina auknu "eftirspurn".  Efnahagshorfur í heiminum eru óvissar og þá leita fjárfestar í fjárfestingarkosti sem teljast öruggir. Fólk verður að borða og því geta fjárfestar reitt sig á að eftirspurn eftir matvælum dregst sjaldan saman.
Í mínum huga er þetta stórt vandamál; almenningur í ríkjum heims á ekki til hnífs og skeiðar vegna þess að spákaupmenn eru í leit að öruggum fjárfestingum. Þetta vandamál þarf að leysa og þá á ég alls ekki við að það eigi að banna spákaupmönnum að fjárfesta í hrávöru. Einhvern veginn þarf að finna leið til þess að skilja á milli raunverulegrar eftirspurnar og eftirspurnar spákaupmanna eftir matvælum. Málsmetandi stjórnmálamenn og fræðimenn hafa látið hafa eftir sér að þetta vandamál þurfi markaðurinn að leysa en að mínu mati er breyskleiki markaðarins einmitt vandamálið hér. Eflaust getur markaðurinn fundið lausnina en slíkt tæki langan tíma og spurningin er hversu margir þurfi að svelta í hel á meðan. Við erum þegar allt kemur til alls að tala um afkomu og líf fólks.
Tilhugsunin um matarskort og hungur er einn þeirra þátta sem reka fátæka íbúa Túnis og Egyptaland til þess að rísa upp á afturlappirnar. Fátt drífur mannskepnuna jafnharkalega áfram og einmitt hungur og ef ekki tekst að stemma stigu við innistæðulausum hækkunum á matvælaverði megum við búast við að heyra frekari fréttir af mótmælum og uppreisnum víðar um heim.