Spyrjum markaðinn

Nýlega sat ég námskeið í því sem á ensku heitir Behavioural economics (ég hef aldrei heyrt neitt gott íslenskt nafn á þessum kima hagfræðinnar en hallast helst að því að kalla þetta sálfræðilega hagfræði) í viðskiptaháskólanum í Stokkhólmi. Þeir hagfræðingar sem aðhyllast sálfræðilega hagfræði gera sér grein fyrir því að ýmsar þær grunnforsendur sem fræðimenn gefa sér í hefðbundinni nýklassískri hagfræði byggja á sandi og eiga sér enga stoð í raunveruleikanum. Þar á meðal má nefna að markaðsaðilar hagi sér ávallt rökrænt (e. Rational) og sömuleiðis að markmið allra sé ávallt að hámarka eigin nyt (e. Utility). Ég mun ef til vill skrifa meira um þessi mál á næstunni en legg þau þó að mestu til hliðar nú þar sem til stóð að fjalla um annað.

Behavioural economics hét áður experimental economics og eins og gamla nafnið gefur til kynna er grunnhugsunin að gera félagslegar tilraunir og sjá hvernig fólk bregst við aðstæðum, hvaða áhrif mismunandi aðstæður hafa á ákvarðanatöku þeirra. Niðurstöður þessara rannsókna nota hagfræðingar svo til þess að þróa betur þær kenningar sem við byggjum fræðin á og öðlast betri skilning á því hvers vegna hagkerfið hagar sér eins og það gerir.

Hluti af námskeiðinu fólst einmitt í því að hanna eigin tilraun og þarna komu fram margar góðar hugmyndir en ein er mér þó minnisstæðari en aðrar, ekki endilega af því að hún var betri en aðrar heldur af því að hún snerti kenningu sem ég hef oft velt fyrir mér: tilgátuna um skilvirka markaði (The efficient market hypothesis). Viðkomandi hagfræðingur (sem stundar doktorsnám í hagfræði við KTH (konunglega tækniháskólann) í Stokkhólmi hefur verið að rannsaka fasteignamarkaðinn og hafði í fyrrasumar kynnt rannsóknir sínar á ráðstefnu hagfræðinga um fasteignamarkaðinn. Hann sagði aðra ráðstefnugesti hafa lítið mark tekið á niðurstöðunum enda stæðust þær ekki tilgátuna um skilvirka markaði. Ég veit því miður ekki hverjar niðurstöður hans voru en alltént gekk tilraun sú sem hann lagði til út á að kanna hvort fjárfestar á fasteignamarkaði tryðu á tilgátuna áðurnefndu.

Tilgátan um skilvirka markaði var sett fram fyrir nokkrum áratugum síðan af Eugene Fama og hefur af einhverjum ástæðum orðið veigamikill þáttur í rannsóknum hagfræðinga á fjármála- og eignamörkuðum. Eins og eflaust má lesa út úr þessum orðum mínum, sem og fyrirsögn þessarar bloggfærslu tel ég þessa tilgátu vera bull hið mesta og kalla ég hana stundum bábiljuna um skilvirka markaði (the efficient market fallacy). Í stuttu máli gengur kenning Fama út á að verð fjármálagjörninga og eigna ráðist alltaf af þeim upplýsingum sem fyrir liggja á markaði hverju sinni, ómögulegt er að spá fyrir um verð í framtíðinni og fortíðin hefur ekkert að segja. Markaðurinn er einfaldlega skilvirkur (sem skv. skilgreiningu felur í sér að allir markaðsaðilar hafi jafnan aðgang að öllum upplýsingum).

Hagfræðingurinn frá KTH vildi sem sé ráðast út í viðamikla könnun á meðal fjárfesta á fasteignamarkaði og komast að því hvort þeir tryðu á þessa kenningu, án þess þó að spyrja þá beint. Í umræðum um hugmynd hans benti ég honum á að þessi könnun hefur þó margoft verið gerð; hún fer fram á hverjum degi og heitir einfaldlega markaður. Fasteignir eru ekki diet kók, þetta eru mjög dýrar eignir og það er útilokað að hinn almenni fjárfestir muni leggja stórkostlegar fjárhæðir í eign nema hann telji sig hafa einhverja hugmynd um hvernig verð eignarinnar muni þróast og að hann geti selt hana með hagnaði þegar fram líða stundir. Vissulega eru margir þessara fjárfesta starfsmenn banka eða fjárfestingarsjóða en kjör þeirra og frami í starfi ráðast af því hvernig þeim tekst að ávaxta pund vinnuveitenda sinna og fjárfestir sem tryði því að að ómögulegt sé að spá fyrir um framtíðarþróun fasteignaverðs myndi einfaldlega ekki taka áhættuna.

Þeir sem kaupa og selja á þeim mörkuðum sem almennt teljast til fjármála og eignamarkaða (ég er ekki að tala um fólk sem er að kaupa sér þak yfir höfuðið), kaupa og selja vegna þess að þeir telja sig geta spáð í framtíðina og því gefur það augaleið að þeir trúa ekki á tilgátuna um skilvirka markaði. Svo einfalt er það.

Ég tel að fjármálakreppan, sem síðan breyttist í  alheimsniðursveiflu og gæti vel orðað að heimskreppu, sé að stórum hluta til komin vegna þess hversu ótrúlega takmarkaður skilningur okkar á markaðnum er. Nýklassísk hagfræði kýs að líta á hann sem óskeikult náttúrulögmál og tilgátan um skilvirka markaði er af þeim meiði sprottin. Við þurfum að öðlast betri skilning á þessu ótrúlega flókna fyrirbæri og kenningar um eðli markaðarins sem ekki einu sinni markaðurinn trúir á eru ekki til bóta. Þær leiða okkur frekar á villigötur.

Og hananú!

Athugasemdir

[Gulli (IP-tala skráð) 19.3.2010 kl. 23:53]

Væri ekki "hegðunarhagfræði" betri þýðing, sbr. hegðunarmynstur?

[Guðmundur Sverrir Þór, 20.3.2010 kl. 07:29]

Hegðunarhagfræði er til og sennilega er það betra orð jú, mér finnst hitt hins vegar meira lýsandi af því að við notum sálfræðina til að hjálpa okkur.