26.1.2011 | 18:59
JKG: Mikilsmetinn og umdeildur hagfręšingur
Einn allra merkasti hagfręšingur sögunnar er aš mķnu mati John Kenneth Galbraith. Sį var į sķnum tķma ķ hópi efnahagsrįšgjafa Franklin Delano Roosevelt og sömuleišis John F. Kennedy. Galbraith žessi, sem var talsmašur Keynesķskrar hagfręši og sömuleišis Stokkhólmsskólans svokallaša, var mikils metinn įlitsgjafi, rithöfundur og kennari en lagši žó ekki mikiš af mörkum til fręšikenninga - hann var öšru fremur praktķskur hagfręšingur, ef svo mį aš orši komast, en ekki teóretķskur. Žaš ętti žvķ ekki aš koma į óvart aš Galbraith deildi mikiš į žį stefnu sem hagfręšin hafši tekiš, m.a. var honum mjög uppsigaš viš stęršfręšiįrįttu fręšibręšra sinna (og minna).
Af svipušum meiši sprottin var How did economists get it so wrong?, stórmerkileg grein Paul Krugman ķ NY Times haustiš 2009. Skyldulesning fyrir alla hagfręšinga og alla žį sem hafa įhuga į višfangsefninu. Į Youtube mį finna mjög skemmtileg myndbönd meš Galbraith, m.a. röš sjónvarpsžįtta sem kallast The Age of Uncertainty, en ein bóka hans hét einmitt žvķ nafni, Öld óvissunar - hugmyndir hagfręšinnar og įhrif žeirra.
Žegar ég var ķ grunnnįminu ķ hagfręši fann ég į bókasafninu ķ Skövde bókina A journey through economic times eftir Galbraith en žar fjallar hann um hagsögu 20. aldar meš sķnu nefi. Stórgóš bók sem veitti mér mikinn innblįstur ķ nįmi mķnu og skošunum mķnum į hagfręši. Žess mį lķka geta aš Galbraith lauk doktorsnįmi ķ landbśnašarhagfręši, sem er einmitt višfangsefni mitt ķ mķnu nįmi.
Įriš 2005 skrifaši ég heilsķšugrein um Galbraith ķ Višskiptablaš Morgunblašsins, žį var hann oršinn 96 įra gamall og įtti ašeins tępt įr eftir ólifaš. Įšur en ég birti žaš vil ég žó benda į mjög skemmtilegt vištal viš žennan merka hagfręšing:
Hér mį svo lesa grein mķna um John Kenneth Galbraith sem birtist ķ Višskiptablaši Morgunblašsins 30. jśnķ 2005:
Mikilsmetinn og umdeildur hagfręšingur
Rįšgjafi forseta, sendiherra, prófessor, metsöluhöfundur, einn įhrifamesti menntamašur sķns tķma. Allar žessar lżsingar eiga viš bandarķska hagfręšinginn John Kenneth Galbraith. Gušmundur Sverrir Žór hefur kynnt sér feril hans.
Ómyrkur ķ mįli
Žaš hefur įvallt einkennt Galbraith aš hann liggur ekki į skošunum sķnum. "Tępitunga er honum fjarri, af žvķ hann er sannfęršur um žaš, aš žeir sem slį śr og ķ, rjśfa aldrei žį skel vanahugsunar, sem svo mjög rķkir ķ žjóšfélagslegum efnum. Til aš nį žessu markmiši er honum gjarnt aš setja skošanir sķnar fram į sem vęgšarlausastan hįtt, og velur hann žį einatt aš skotmörkum žį menn, sem eru bestir fulltrśar śreltrar vanahugsunar," segir Jóhannes Nordal, fyrrum sešlabankastjóri, ķ inngangi sķnum aš ķslenskri śtgįfu ritsins Išnrķki okkar daga eftir Galbraith.Hann hefur alla tķš gagnrżnt hina stęršfręšilegu nįlgun sem hagfręšin hefur haft frį žvķ um mišja sķšustu öld en hann telur slķka nįlgun gera lķtiš śr greininni og višfangsefnum hennar. Žessa gagnrżni sķna hefur hann byggt į žvķ aš stęršfręšileg nįlgun gerir rįš fyrir aš allar ašrar breytur en sś sem veriš er aš rannsaka séu óbreyttar. Žetta gerir žaš aš verkum aš hagfręšingar nį sķšur heildaryfirsżn yfir višfangsefni sitt aš mati Galbraiths.
Uppreisn ęru į ęvikvöldinu
Nżlega kom śt ęvisaga Galbraiths, rituš af Richard Parker, og ķ bókardómi um hana ķ The New York Review of Books segir aš tķmasetning ęvisögunnar sé heppileg žar sem margir hagfręšingar eru farnir aš efast um įgęti einhverra kenninga žeirra sem Galbraith hefur gagnrżnt gegnum tķšina. Mį žvķ segja aš skošanir hans séu aš fį uppreisn ęru į ęvikvöldi hans.Bókarżnir NYRB telur žaš til marks um mikiš hugrekki og sjįlfstraust Galbraiths aš hafa stašiš svo fast į skošunum sķnum. Hann ašhylltist kenningar breska hagfręšingsins Johns Maynard Keynes en vildi jafnvel ganga enn lengra sem varš til žess aš honum var nęstum žvķ neitaš um fastrįšningu hjį Harvard-hįskólanum. En vķkjum nś ašeins aš menntun hans.
Bśfręšingur
Galbraith skrįši sig ķ landbśnašarhįskóla ķ Ontario og nam bśfręši. Hann žótti góšur rithöfundur og tók mešal annars žįtt ķ žvķ aš koma į fót skólablaši. Aš lokinni grįšu ķ bśfręši hlaut hann styrk til doktorsnįms ķ landbśnašarhagfręši viš Kalifornķuhįskóla ķ Berkeley įriš 1931.Žar var hann vel skólašur ķ kenningum Alfreds Marshall, svoköllušum nżklassķskum kenningum, sem ķ riti sķnu The Principles of Economics frį 1890 endurbętti kenningar Adams Smith. Meginįherslan ķ kenningum Smith gekk śt į aš framleišni hagkerfis muni vaxa nįttśrulega og nį hįmarki sķnu ef samkeppni rķkir. Marshall byggši ofan į žessar kenningar og var žaš hann sem kynnti til sögunnar frambošs- og eftirspurnarkśrfurnar sem flestir hagfręšinemar kynnast strax į fyrsta įri nįms sķns. Žaš sama gilti um vinnumarkašinn aš mati žeirra Smith og Marshall.
Helstu įhrifavaldarnir
Eins og įšur sagši hóf Galbraith hagfręšinįm sitt įriš 1931 en žį var Kreppan mikla ķ hįmarki og žegar verk hans eru lesin veršur öllum ljóst aš skošanir hans hafa litast verulega af žeim veruleika sem hann sį į degi hverjum, atvinnuleysi og eymd. Žaš er žvķ kannski ekki aš furša aš hann ašhylltist frekar skošanir Karls Marx og Torsteins Veblen. Er žaš mat ęvisagnaritara Galbraith aš įhrif Veblen, sem var įhrifamikill samfélagsgagnrżnandi um aldamótin 1900, į hinn unga hagfręšinema hafi veriš enn meiri en įhrif Marx.Eitt af höfušritum hagfręšinnar er Altęka kenningin um vinnu, vexti og peninga eftir John Maynard Keynes, sem kom śt įriš 1936. Ekki er hęgt aš gera grein fyrir ferli Galbraith įn žess aš minnast į žaš rit, svo mikil įhrif hafši žaš į hann sem og ašra hagfręšinga žess tķma. Žaš sem hinum klassķsku hagfręšingum, mešal žeirra Marshall, hafši mistekist tókst Keynes. Hann gat skżrt įstęšur kreppunnar į einfaldan hįtt og sżnt fram į einfalda lausn, aukin afskipti hins opinbera af efnahagsmįlum.
Prófessor viš Harvard
Galbraith lauk doktorsnįmi sķnu ķ Berkeley įriš 1934 og ķ kjölfariš fékk hann starf sem kennari viš Harvard-hįskólann. Stašan var fjįrmögnuš af kanadķskum yfirvöldum og er žaš tališ til marks um hugrekki hans og sjįlfstraust aš sękjast eftir starfi viš Harvard sem gjarnan er talinn vera besti hįskóli ķ heimi. Ķ Harvard komst Galbraith ķ kynni viš John D. Black, sem var einn af leišandi landbśnašarhagfręšingum Bandarķkjanna og rįšgjafi Roosevelt forseta sem į žeim tķma var aš koma New Deal-stefnu sinni ķ framkvęmd. Black žessi tók hinn unga Galbraith undir verndarvęng sinn og baršist fyrir žvķ aš hann yrši endurrįšinn til skólans aš lokinni seinni heimsstyrjöld en fyrri rįšning hans hjį skólanum var tķmabundin og hafši hann ekki fengiš endurnżjun, m.a. vegna skošana sinna. Žaš var įriš 1948 sem hann fékk fastrįšningu hjį Harvard en žį hafši hann kennt viš bęši Princeton og Kalifornķu-hįskóla. Hjį Harvard hefur hann starfaš alla tķš sķšan, meš nokkrum hléum en hann fór formlega į eftirlaun įriš 1975. Hann er nś heišursprófessor viš Harvard og hefur kennt žar af og tilalla tķš sķšan hann fór į eftirlaun.Starfaš fyrir forseta
Galbraith hefur alla tķš frį barnsbeini haft įhuga į stjórnmįlum en fašir hans var virkur ķ Frelsisflokknum ķ Kanada. Ekki fer neinum sögum af menntun hans en sagt er hann hafi lagt mikla įherslu į žįtttöku hins opinbera ķ efnahagsmįlum og mį žvķ segja aš Galbraith hinum yngri hafi kippt ķ kyniš.Ķ upphafi fimmta įratugarins var hann rįšinn sem yfirmašur bandarķsku veršlagsstofunnar sem var mjög umdeild stofnun. Bśist var viš žvķ aš veršbólga fęri śr böndunum um žaš leyti vegna hinnar miklu ženslu sem framleišsla hergagna olli ķ hagkerfinu. Žeim Galbraith og Leon Henderson, sem var hans nįnasti yfirmašur, tókst žó aš hafa hemil į veršlaginu en uppskįru fyrir vikiš óvild margra og žurftu žeir bįšir aš segja af sér į endanum. Var Galbraith mešal annars legiš į hįlsi fyrir aš hafa kommśnķskar hneigšir.
Andstęšingur strķšsins ķ Vķetnam
Žegar John F. Kennedy sóttist eftir forsetaembęttinu leitaši hann til Galbraith eftir rįšgjöf en Kennedy hafši veriš nemandi hins sķšarnefnda nokkrum įrum įšur. Ķ žakkarskyni fyrir ašstošina skipaši hann fyrrum kennara sinn svo sendiherra į Indlandi, nokkuš sem veitti Galbraith ómęlda įnęgju. Žrįtt fyrir aš vera ķ órafjarlęgš įtti hann eyra forsetans og er hann sagšur hafa veriš helsti rįšgjafi Kennedy ķ efnahagsmįlum. Sagt er aš honum hafi nęr tekist aš sannfęra Kennedy um aš draga Bandarķkin śr Vķetnamstrķšinu žegar forsetinn var myrtur haustiš 1963. Hann starfaši um skeiš meš Lyndon Johnson, eftirmanni Kennedys, en žį greindi į um strķšiš og sneri Galbraith sér aftur aš kennslu stuttu seinna.Metsöluhöfundur
Įriš 1943 var Galbraith rįšinn ķ starf ritstjóra hins virta tķmarits Fortune. Sagan hermir aš žar hafi hann žróaš hinn beinskeytta stķl sinn sem hann hefur sķšan oršiš fręgur fyrir. Hann hefur skrifaš nokkrar metsölubękur um hagfręšileg mįlefni og eru Išnrķki okkar daga og The Affluent Society žeirra langžekktastar.Galbraith er mašur hįvaxinn, hann er 206 cm į hęš, og er mikill fjölskyldumašur. Įriš 1937 giftist hann Catherine Atwater og eiga žau žrjį syni. Hann hefur veriš skipašur heišursprófessor ķ um 45 hįskólum vķša um heim, mešal žeirra Moskvu-hįskóla. Žaš er til marks um hve virtur hann er aš hann var į sķnum tķma skipašur heišursfélagi ķ sovésku vķsindaakademķunni.
Flokkur: Višskipti og fjįrmįl | Breytt 27.1.2011 kl. 00:01 | Facebook
Bęta viš athugasemd [Innskrįning]
Ekki er lengur hęgt aš skrifa athugasemdir viš fęrsluna, žar sem tķmamörk į athugasemdir eru lišin.