Viðtalið fræga við Aliber

Þegar ég var nýbyrjaður að blogga óskaði ég eftir heimild Morgunblaðsins til þess að birta hér á blogginu efni sem ég hafði skrifað undir nafni í blaðið og sú heimild fékkst. Ég hef hingað til ekki nýtt mér þá heimild en nú mun það breytast.

Fyrst mun ég birta viðtal það sem ég tók við bandaríska hagfræðiprófessorinn Robert Z. Aliber fyrir rúmlega ári síðan. Ekkert viðtal sem ég hef tekið og engin grein sem ég hef skrifað vakti jafnmikil viðbrögð og viðtalið við Aliber og sérstaklega tilvísunarfréttin sem birtist efst á forsíðu Morgunblaðsins undir fyrirsögninni „Bankaáhlaup hafið?“ Án þess að ýkja get ég sagt að ég var í símanum meira en hálfan daginn sem viðtalið birtist svarandi bálvondum bankamönnum sem hálft í hvoru sökuðu mig um landráð og ómaklega atlögu að bönkunum.

Það kaldhæðnislega er að það voru Samtök fjármálafyrirtækja sem styrktu komu Aliber til Íslands og svo að sjálfsögðu að lýsing hans á því hvernig bankarnir myndu hrynja ef ekki væri gripið til þeirra ráða sem hann lagði til hefur í öllum meginatriðum ræst, fyrir utan að mér skilst að Sjávarkjallarinn sem enn starfandi. Þann veitingastað kallaði Aliber í fyrirlestri sínum „A typical bubble restaurant“ og sagði engan vafa leika á að staðnum yrði lokað innan árs.

Ísland ekki einstakt í efnahagslegum skilningi

Eftir Guðmund Sverri Þór

[e-mail]

Ísland getur alls ekki viðhaldið viðskiptahalla umfram 10% af vergri landsframleiðslu. Ekkert land getur viðhaldið slíkum viðskiptahalla til lengdar. Flest hagkerfi geta viðhaldið 5-6% viðskiptahalla og þangað þarf Ísland að komast sem fyrst,“ segir bandaríski hagfræðingurinn Robert Z. Aliber í samtali við Morgunblaðið. Aliber hélt í gær fyrirlestur um eignaverðsbólur í Háskóla Íslands en hann hefur um áratuga skeið rannsakað eignaverðsbólur og fjármálamarkaði og segir hann bólu sem nú er að springa á heimsvísu ekki frábrugðna fyrri slíkum bólum.

Aliber segir of háa skuldsetningu íslenska hagkerfisins alls ekki heppilega og því þurfi að draga úr henni. „Fjármagna þarf viðskiptahallann með fjármagni frá útlöndum og einhvern tímann kemur sú staða upp að erlendir fjármagnseigendur vilja ekki fjármagna hallann. Þá verður lending hörð. Í fyrramálið þarf því einhver hjá Seðlabankanum að spyrja hver eigi að fjármagna 10% viðskiptahalla á næsta ári.“ En hvernig eiga stjórnvöld að ná viðskiptahallanum niður?

„Einfaldasta leiðin er að lækka gengi krónunnar. Einnig er hægt að setja á innflutningshöft eða efla útflutning með ríkisstyrkjum þótt það sé síður æskilegt,“ segir Aliber en taka ber fram að með því að segja lækka gengi krónunnar á hann við að slík lækkun fari fram á markaði (e. depreciation) en ekki að gengið verði fellt (e. devaluation). Aliber segir það hafa verið rangt hjá Seðlabankanum að hækka stýrivexti í lok mars og byrjun apríl til þess að styrkja gengi krónunnar. „Ekki er hægt að koma í veg fyrir að gengið lækki og það mun gerast fyrr eða síðar og það er betra að það gerist nú þegar ennþá er umframgeta í hagkerfinu.“ Aðspurður segist hann ekki vilja velta vöngum yfir því hversu mikið gengið þarf að falla til viðbótar til þess að viðskiptahallinn verði viðráðanlegur en leggur þó áherslu á að það verði að gerast eins hratt og hægt er. „Ef fólk býst við lækkun fer það að reyna ýmsar kúnstir,“ segir hann og vísar þar m.a. til skortsölu á krónunni.

Mikið hefur verið rætt um upptöku evrunnar sem lausn á vanda íslenska hagkerfisins og segir Aliber það mjög óráðlegt að taka upp evru við þær aðstæður sem nú ríkja. Vangaveltur um upptöku evrunnar, eða annars erlends gjaldmiðils, hér á landi verði að bíða betri tíma en það sé þó vel mögulegt að halda úti krónunni, þrátt fyrir smæð hagkerfisins.

Bankarnir ekki bankar

Lækkun gengis krónunnar til þess að stilla viðskiptahallann af er þó ekki eina ráðlegging Aliber til íslenskra stjórnvalda. Hann leggur einnig til að stóru bönkunum þremur verði skipt upp í tvær einingar. Annars vegar viðskiptabanka, sem stundar hefðbundna inn- og útlánastarfsemi, og hins vegar fjárfestingarbanka. „Hið opinbera getur ábyrgst skuldbindingar viðskiptabankanna en á ekki að ábyrgjast skuldbindingar fjárfestingarbankanna. Þegar heildareignir hverrar stofnunar fyrir sig hafa verið metnar er hægt að ákveða hversu marga hluti hver hluthafi geti átt í þeim. Ég sé enga ástæðu til þess að reyna að vernda eign hluthafa í fjárfestingarbönkunum, hluthafar tóku ákvörðun um að verða hluthafar,“ segir Aliber, sem segir íslensku viðskiptabankana ekki lengur vera banka. Þeir séu meira í ætt við fjárfestingarsjóði vegna hins mikla vægis fjárfestinga í eignasafni þeirra.

Sagt er að ekkert sé nýtt undir sólinni og undir það tekur Aliber. Ekki einu sinni hinn öri vöxtur íslensku bankanna er án fordæma og segir hann einkennin dæmigerð. „Bankarnir eru mjög ungir og hafa vaxið ört. Þeir hafa enga getu til þess að verðleggja áhættu. Peningarnir voru til staðar og þeir komust að því hvernig hægt væri að græða. Hins vegar var ekki spurt hvort um skynsamlega notkum á fénu væri að ræða eður ei. Það er nokkuð ljóst að bankarnir greiddu of hátt verð fyrir dótturfélög sín erlendis og það er að sama skapi ljóst að gætu bankarnir selt þessi dótturfélög sín í dag myndu þeir gera það. Mér finnst líklegt að þeir séu að reyna að selja dótturfélögin,“ segir Aliber og bætir við að sér þyki eðlilegt að dótturfélögin séu seld áður en hið opinbera tekur stórt lán til þess að geta komið bönkunum til aðstoðar.

Annað dæmigert bólueinkenni er að hans sögn sú staðreynd að bankarnir telji sig hafa fundið upp eilífðarhreyfingu við myndun fjármagns. „Þeir telja sig hafa fundið upp gullgerð. Þetta gerðist í Japan og Taílandi, meira að segja í Bandaríkjunum. Því er hins vegar ekki farið svo að hægt sé að mynda endalaust fjármagn. Ísland er ekki einstakt í þessum skilningi og íslensku bankarnir eru það ekki heldur,“ segir Aliber.

Áhlaup sennilega hafið

Mjög litlar líkur eru á því að íslensku bankarnir geti komist hjá því að verða fyrir áhlaupi, að hans mati. „Ég tel mjög sennilegt að hljóðlátt áhlaup sé þegar hafið. Mig grunar að enginn eigandi jöklabréfa eða bankaskuldabréfa sem nálgast gjalddaga muni endurnýja þau á næstunni og ég giska á að flestir yfirmenn fjárstýringar stórfyrirtækja séu farnir að flytja fé sitt til banka utan Íslands,“ segir Aliber. Aðspurður hvort hann telji að reynt hafi verið að misnota markaðinn til þess að hagnast á íslensku bönkunum segir hann að enginn banki megi koma sér í þá stöðu að orðrómur virðist trúlegur. „Bankar eiga að forðast að vera svo nálægt brúninni og þar hafa íslensku bankarnir brugðist,“ segir hann og bætir við að ef til vill ættu bankarnir að leita samruna við stærri erlenda banka til þess að komast hjá áhlaupi. „Við vitum ekki hversu arðbær rekstur bankanna er. Við vitum að þeir voru mjög arðbærir á meðan eignaverð hækkaði en nú er lítil lánaeftirspurn, hlutabréfaverð þeirra hefur fallið en ég man ekki eftir landi sem hefur búið við jafnhátt eignaverð í hlutfalli við landsframleiðslu og komist hjá áhlaupi.“

Markmiðið á hilluna

Enn ein ráðlegging Aliber er sú að verðbólgumarkmið Seðlabankans verði lagt á hilluna, en þó verði ekki hætt við það. Aðspurður hvort það sé ráðlegt í ljósi þess trúverðugleikavanda sem Seðlabankinn býr við segir hann seðlabanka sem myndar peningaframboð ávallt búa við einhvern trúverðugleika. „Nauðsynlegt er að meta hvort kostnaðurinn við peningastefnuna sé of hár miðað við lækkun eignaverðs. Englandsbanki hefur lagt verðbólgumarkmiðið á hilluna og það hefur seðlabanki Bandaríkjanna líka gert. Ísland er heldur ekki einstakt að þessu leyti.“

Í hnotskurn

» Robert Z. Aliber er prófessor í alþjóðahagfræði og fjármálum við háskólann í Chicago. Hann stýrir rannsóknarsetri í alþjóðafjármálum við skólann.
» Hagfræðingar frá þeim skóla voru leiðandi í þróun hagfræðinnar um miðbik síðustu aldar og á síðari hluta hennar.
» Meðal hagfræðinga sem kenndir eru við Chicago-háskóla eru, auk Aliber, Milton Friedman, George Stigler, Gary Becker og Ronald Coase.

 

 

 

Athugasemdir

[Gulli (IP-tala skráð) 22.5.2009 kl. 10:44]

Þessi maður vissi augljóslega ekkert um hvað hann var að tala 

[Guðmundur Sverrir Þór, 22.5.2009 kl. 17:36]

Að sögn talsmanna bankanna var þetta bara elliær Kani sem ekki skildi að íslenskir bankamenn væru öðrum færari. Bankarnir væru alltof vel fjármagnaðir til þess að svona gæti farið og svo framvegis.

[Lúðvík Júlíusson, 28.5.2009 kl. 22:58]

Þetta er mjög gott viðtal.  Hann bendir á veikleika og leiðir til lausnar, alveg eins og sannir hagfræðingar eiga að gera.