Guðmundur Sverrir Þór

Nú stendur yfir í Chennai á Indlandi heimsmeistaraeinvígi í skák þar sem heimamaðurinn Vishwanathan Anand (ríkjandi heimsmeistari) tekst á við hinn norska Magnus Carlsen. Þegar þessi orð eru rituð er einvígið hálfnað og eftir tvær sigurskákir í röð er ansi líklegt að sá norski hafi tekið afgerandi forystu. Staðan er 4-2 honum í vil og fátt sem bendir til þess að Tígurinn frá Chennai, eins og Anand hefur verið kallaður, muni ná að snúa stöðunni sér í vil.

Auðvitað væri það skemmtilegt upp á spennuna í einvíginu að gera ef Anand næði að jafna en ég vona samt að Carlsen vinni. Ekki misskilja mig, Vishy Anand er einstaklega sympatískur náungi og öllum ber saman um að þar fari drengur góður og í raun sómamaður hinn mesti. Engum blöðum er heldur um það að fletta að hann er frábær skákmaður og um langt skeið var hann minn eftirlætisskákmaður á meðal þeirra sem þá voru í fremstu röð. Þegar best lét tefldi hann alla jafna mjög hvasst auk þess sem hann tefldi jafnan hraðar en gengur og gerist. Hann var þekktur fyrir að reikna flóknar leikjaraðir nánast á tölvuhraða og gekk á Íslandi undir viðurnefninu "Sláturhúsið hraðar hendur". Aukinheldur hefur hann verið verðugur heimsmeistari undanfarin ár og varið titil sinn vel.

Ég gæti því vel unnt Anand að vera heimsmeistari áfram en ég held samt með Carlsen. Sumpart er það vegna þess að ég tel hann vera fremsta skákmann sögunnar og þegar hann er orðinn heimsmeistari þá er það varla spurning lengur. Aðallega er það samt vegna þess að vinni Carlsen hinn norski mun það verða skáklistinni mikil lyftistöng. Sérstaklega hér á Norðurlöndunum en ég er viss um að verði á Vesturlöndum öllum. Þegar Anand kom fram á sjónarsviðið upp úr 1990 varð það til þess að auka skák Asíubúa á skák til muna. Hann var fyrsti stórmeistari Indverja en í dag eiga þeir orðið yfir 30 stórmeistara og eru ein öflugasta skákþjóð heims. Þar í landi nýtur Anand mikilla vinsælda en einnig í nágrannalöndum Indland, þar líta börn á hann sem hetju og vilja líkjast honum.

Ég er sannfærður um að verði Carlsen heimsmeistari muni það skila svipuðum árangri hér á Norðurlöndunum. Norðmaðurinn ungi, Carlsen er bara 22 ára, hefur vissulega verið stigahæsti skákmaður heims undanfarin ár án þess að það hafi vakið mikla athygli almennings hér á Norðurlöndunum en smám saman hefur hann þó orðið vinsælli og eftir því sem nær hefur dregið heimsmeistaraeinvíginu hefur skákæði skollið á í Noregi. Ríkissjónvarpsstöðin NRK hefur sýnt beint frá einvíginu og samkvæmt nýlegri frétt í sænska viðskiptablaðinu Dagens Industri hafa töfl rokselst í Noregi og eru þau nú nær ófáanleg í þessu landi velmegunnar og olíuauðs. Þá er "sjakk" sagt algengasta leitarorðið þegar fólk hleður niður nýjum smáforritum (öppum) í snjallsímana sína í Noregi. Já, og meðan ég man, í þau 13 ár sem ég hef farið nær daglega inn á vef Dagens Industri hef ég ekki fundið eina einustu grein um skák fyrr en nú.

Það er orðið ansi langt síðan fjallað var jafn mikið um skák í almennum fjölmiðlum heimsins og er gert þessa dagana. Ekki síðan Karpov og Kasparov kljáðust á 9. áratugnum og þeir Spassky og Fischer í Sveti Stefan í Júgóslavíu árið 1992 hefur skák vakið jafn mikla athygli. Það er eingöngu Magnus Carlsen að þakka. Vishy Anand hefur teflt heimsmeistaraeinvígi, nú síðast við Ísraelsmanninn Boris Gelfand í Moskvu árið 2012, sem og vð Búlgarann Veselin Topalov árið 2010, án þess að það hafi vakið mikla athygli. Það er því auðvelt að ná þeirri niðurstöðu að Magnus Carlsen er sá sem vekur athyglina. Hann hefur verið nefndur Mozart skákarinnar og nýlega var hann líka kallaður Harry Potter skákarinnar af Garry Kasparov. Skákina hefur lengi sárvantað stjörnu til þess að lyfta íþróttinni upp á þann stall sem hún á skilið, líkt og allar fótboltastjörnurnar hafa gert við fótboltann, og Magnus Carlsen er sú stjarna. Það hefur lengi loðað við skákina að við sem stundum hana séum upp til hópa furðufuglar en Carlsen er bara mátulega skrítinn, ef hann nær því þá. Hann þykir myndarlegur og hefur setið fyrir á myndum með leikkonunni og fyrirsætunni Liv Tyler. Magnus Carlsen hefur einfaldlega það sem í Ameríkunni heitir star quality og það mun gagnast skákinni.

Undanfarin ár hef ég reynt að leggja mitt að mörkum við útbreiðslu fagnaðarerindis skákarinnar hér í Svíþjóð. Ég hef tekið að mér að leiðbeina skólakrökkum í Uppsölum sem hafa tekið þátt í Schackfyran sem er sögð stærsta skákmót heims og ég átti frumkvæði að því að skák var gerð að valfagi í skóla sonar míns í Uppsölum. Það hefur hins vegar reynst erfitt að fá krakkana til þess að halda áhuganum á skákinni þar sem þeir hafa ekki haft neinn til þess að líta upp til, svipað og þeir sem æfa fótbolta hafa Zlatan Ibrahimovic. Verði Norðmaður heimsmeistari í skák mun sú fyrirmynd hins vegar verða til, burtséð frá öllum vinalegum rýg landanna á milli, og það mun verða skákinni lyftistöng. Ég er handviss um að það sama gildir á Íslandi.

Góðar stundir!

... í nærveru sálar.

Sjaldan hefur þetta spakmæli átt betur við en nú í vikunni þegar ung kona slasaðist alvarlega er lest sem hún var í ók á litla blokk í úthverfi Stokkhólms. Lestin hafði keyrt á fullu stími á enda sporsins og þar í gegn og inn í húsið sem stóð við enda lestarteinanna. Atvikið átti sér stað um miðja nótt og engin vitni urðu að því.

Ég heyrði af atvikinu í útvarpi þar sem ég sat í lestinni á leið í vinnuna og þar var ekki talað um annað en að konan, sem mun vera 22 ára og hafa starfað við hreingerninagar hjá Arriva (fyrirtækinu sem á lestina), hafi stolið lestinni. Ekki var vitað hvað fyrir henni vakti en því var slegið föstu að lestinni hefði verið stolið og leitt að því líkum að hún hefði ætlað að fyrirfara sér. Talsmaður Arriva fullyrti í viðtölum við alla sem vildu heyra að stúlkan hefði rænt lestinni og hið sama á við um talskonu SL, almenningssamgöngufyrirtækis Stokkhólms sem Arriva starfar fyrir. Fjölmiðlar gripu ummælin á lofti og fóru mikinn í umfjöllun um konuna ungu; allt vakti þetta athygli erlendra fjölmiðla og meðal annars fjallaði Moggi um málið á netinu:

http://www.mbl.is/frettir/erlent/2013/01/15/hreingerningakona_stal_lest_og_ok_a_hus/

Til að bæta gráu ofan á svart ku konan vera af erlendu bergi brotin og ég hef heyrt allnokkra hafa orð á því að ekki hafi verið að undra að innflytjandi hafi stolið lestinni. Þess má geta að undiralda útlendingahaturs hefur verið að byggjast upp hér í Svíaríki undanfarin ár.

Konan er sem áður segir alvarlega slösuð og henni hefur verið haldið sofandi en ég verð að viðurkenna að ég veit ekki hvort hún er vöknuð nú fimm dögum eftir að slysið varð.

Slysið já, því nú er komið í ljós að þetta var slys. Konan var að þrífa lestina og felldi fram sæti lestarstjórans sem lenti á spaka þeim sem stýrir hraða lestarinnar (svipað og stýripinni á gömlu Sinclair-tölvunum ef mér skjátlast ekki). Alla jafna hefði þetta ekki átt að skipta neinu máli en í þetta skipti hafði lestarstjóri sá er gekk frá lestinni kvöldið áður greinilega gleymt að drepa á henni og skilið lyklana eftir í svissinum. Þannig var lestin í gangi og um leið og stóll lestarstjórans rakst á gírinn fór lestin á fulla ferð og hreingerningakonan gat enga björg sér veitt. Þetta var sem sé slys og ef eitthvað er brot á reglum um vinnuumhverfi, nokkuð sem mér skilst að sænska vinnueftirlitið sé nú að skoða.

Eins og áður segir hefur konan, sem nú liggur alvarlega slösuð á spítala, verið ásökuð um alvarlegan glæp. Hún hefur ekki getað varið sig. Fjölmiðlar um allan heim hafa fjallað um málið en hvað ég hef séð hefur enginn greint frá nýrri vitneskju um að um slys hafi verið að ræða. Hvað umheiminn varðar er konan því enn glæpamaður og þetta er bara enn eitt dæmið um að ekki sé hægt að treysta innflytjendum af vissum kynþætti - ef marka má umfjöllun fjölmiðla er þessi kona influtt frá annarri heimsálfu.

Aðgát skal höfð í nærveru sálar. Þetta spakmæli hef ég alltaf reynt að hafa að leiðarljósi í starfi mínu sem blaðamaður og sjaldan hefur það átt jafnvel við og nú, finnst mér. Vitaskuld er þáttur talsmanna samgöngufyrirtækjanna stærstur en fjölmiðlar gleyptu við skýringum þeirra gagnrýnislaust. Umfjöllunin bitnar ekki eingöngu á konunni ungu heldur á fjölskyldu hennar og samstarfsfólki. Þetta er skýrt dæmi um hvernig fjölmiðlar fóru offari í umfjöllun þegar betra hefði verið að bíða eftir niðurstöðum rannsóknar lögreglunnar og jafnvel setja einhver spurningamerki við málflutning talsmanna fyrirtækjanna.

Ég les ekki mörg blogg en eitt þeirra sem ég kíki reglulega, ekki alltaf þó, á er blogg Eiðs Guðnasonar, fyrrum fréttamanns, ráðherra og sendiherra, sem hann hefur tileinkað umfjöllun um málfar og miðla. Ég hef gaman að blogginu hans enda áhugamaður um bæði vandað málfar og fjölmiðlun. Nú hyggst ég feta í fótspor Eiðs og er ástæðan fyrirsögn ein sem birtist með frétt á vef DV í gærkvöldi.

Allir þeir sem starfað hafa að blaðamennsku vita að fyrirsagnasmíð getur verið hið vandasamasta verk. Fyrirsögnin er það fyrsta sem lesandinn sér en þarf auk þess að vera stutt þannig að æskilegt er að hún sé hnitmiðuð. Sömuleiðis þarf hún að vera innihaldsrík og gefa góða vísbendingu um innihaldið. Ekki skemmir fyrir ef hægt er að stuðla fyrirsögnina eða setja inn rím enda grípur hún þá lesandann fyrr. Mikilvægast af öllu er þó að fyrirsögnin sé nokkurn veginn málfræðilega rétt og skiljanleg.

Nóg um það, í gærkvöldi birti DV á vef sínum frétt þess efnis að vonir standi til að mannskepnunni hafi tekist að útrýma sjúkdómi sem nefnist Gíneuormur og kemur af völdum sníkjudýrs með sama nafni. Þetta er hið besta mál og mun það vera í annað skipti í sögunni sem okkur tekst að útrýma sjúkdómi. Hinn fyrri var bólusótt sem m.a. lék Íslendinga afar grátt fyrr á öldum, sem dæmi má nefna að talið er að Stórabóla hafi drepið allt að þriðjung Íslendinga á árunum 1707-1709, en bólusóttinni var komið endanlega fyrir kattarnef árið 1979.

Yfir þessari frétt birtist upphaflega fyrirsögnin „Annar sjúkdómurinn til að verða útrýmdur.“ Þessi fyrirsögn er svo sem alveg skiljanleg en málfræðilega er hún eins og fimm ára barn hafi skrifað hana. Bent var á það í Fésbókarathugasemdum við fréttina að fyrirsögnin væri engan veginn í samræmi við málfræðireglur og henni síðan breytt. Nú er yfir fréttinni fyrirsögnin „Öðrum sjúkdóminum til að vera útrýmt.“ Enn er fyrirsögnin svo sem skiljanleg, þeim sem vill skilja, en ekki er hún réttari en sú fyrri. Ef eitthvað er þá er hún jafnvel enn vitlausari og það er ekki boðlegt miðli sem vill njóta virðingar að birta svona. 

Fyrirsagnasmíð getur sem áður segir verið vandasamt verk og reyndustu blaðamenn geta lent í basli með að finna fréttum sínum góðar fyrirsagnir. Ekki skánar það þegar maður nálgast skilafrest eða við þá stöðugu pressu sem fylgir því að skrifa á vefinn. Víða úti í heimi er það alfarið á könnu ritstjóra að semja fyrirsagnir en í þeim tilvikum sem ég hef kynnst er það þó blaðamannsins. Hvort heldur sem er er það ritstjóra, eða fréttastjóra, að sjá til þess að efni sem birtist á vegum miðilsins sé birtingarhæft.

Til þess að taka upp handskann fyrir blaðamann DV vil ég benda á að í Fésbókarathugasemdum við fréttina var blaðamaður gagnrýndur fyrir kunnáttuskort í prósentureikningi auk þess sem talað var um að orðalag fréttarinnar væri fáránlegt þar sem sníkjudýrinu hefði ekki verið útrýmt og nú tilvik Gíneuorms ættu eftir að koma. Besserwisseraháttur af þessu tagi er ansi algengur á meðal þeirra sem lesa netmiðla og oft hef ég heyrt grín gert að þýðingum. Vel má vera að staðreyndir skolist oft til í þýðingum frétta yfir á íslenska (og sænska) miðla en þegar maður hefur fyrir því að finna þá frétt sem íslenska fréttin hefur verið unnin upp úr sér maður að það vill oft brenna við að þar er sama staðreyndavilla og því ekki hægt að kenna lélegri tungumálakunnáttu um. 

Þess vegna hafði ég fyrir því að smella á tengil sem birtist með ofannefndri frétt DV en hann var á vef hins virta vísindatímarits Scientific American. Þar kemur einmitt fram nákvæmlega sú prósentutala sem DV nefndi í frétt sinni auk þess sem Scientific American segir að sníkjudýrinu verði brátt útrýmt. Þar að auki er það í báðum tilvikum haft eftir viðmælendum hins bandaríska tímarits þannig að það er bæði rangt og ómaklegt að skrifa þessar villur (ef um villu er að ræða í síðarnefnda tilvikinu) á blaðamann DV.

Ambagan í fyrirsögninni er hins vegar alfarið á hans ábyrgð.

Endrum og eins legg ég orð í belg í umræðum á netinu. Það gerist ekki oft en kemur samt fyrir. Í gær gerði ég það þegar ég andmælti hálfgerðum dauðadómi Egils Helgasonar yfir skákinni. Í færslu á bloggi sínu á Eynni fer hann mikinn undir yfirskriftinni „Er skákinni viðbjargandi?“

Egill lýsir því hvernig skákáhugi virðist hafa dvínað mikið og nefnir því til stuðnings að skákskýringar hafi á sínum tíma verið vinsælt sjónvarpsefni og að kona hans sem aldrei hafi teflt hafi í æsku sinni setið hugfangin fyrir framan sjónvarpið og horft á skákskýringar. Jafnframt telur hann sig hafa greint að þetta sé ekki séríslenskt fyrirbæri og færir fyrir því þau rök að fjölmiðlaumfjöllun um heimsmeistaraeinvígi þeirra Vishy Anand og Boris Gelfand í Moskvu í vor hafi verið nánast engin á meðan einvígi aldarinnar sem haldið var í Reykjavík fyrir fjörutíu árum hafi verið forsíðuefni. Þá hafi fjölmiðlar enn sýnt skák einhvern áhuga þegar Karpov og Kortsnoj tefldu um heimsmeistaratitilinn á sínum tíma sem og Karpov og Kasparov.

Þótt vissulega séu það ánægjuleg tíðindi að Egill fjalli um skák, sem hann á hrós skilið fyrir, og beri hag hennar greinilega fyrir brjósti held ég að þessar fregnir af yfirvofandi andláti hennar séu stórlega ýktar enda færir Egill lítil sem engin rök fyrir því hvers vegna skákinni ætti ekki að vera viðbjargandi.

Skákin átti vissulega undir högg að sækja á tímabili og mig grunar að þar hafi lægðin á margan hátt verið dýpri á Íslandi en víðast hvar annars staðar en það á sér sínar eðlilegu skýringar. Eftir langt tímabil þar sem Íslendingar áttu skákmenn í allra fremstu röð í heiminum tók við tímabil þar sem einn maður bar höfuð og herðar yfir aðra en var þó ekki nægilega góður til þess að velgja þeim bestu í heiminum undir uggum. Sömuleiðis náði landsliðið ekki sömu hæðum á Ólympíumótum og þegar fjórmenningahópurinn var upp á sitt besta. Þar af leiðandi minnkaði vægi skákarinnar í fréttum á Íslandi um leið og skákin þurfti í sífellt auknum mæli að keppa við aðrar íþróttagreinar um athygli ungmenna. Auk þess hefur skákin haft á sér nördastimpil eins og klassísk Radíusfluga þar sem skákmenn voru dregnir sundur og saman í háði ber vott um.

Því má þó ekki gleyma að á 10. áratugnum kom fram hópur sterkra unga skákmanna sem fæddir voru snemma á 9. áratugnum og meðal annars urðu Ólympíumeistarar ungmenna yngri en 16 ára árið 1996. Einhverra hluta vegna náðu þessir piltar þó ekki þeim hæðum sem hæfileikar þeirra gefa tilefni til þótt sumir þeirra séu enn að bæta sig. 

Önnur stór ástæða fyrir því að skákin virðist hafa átt meira undir högg að sækja á Íslandi hvað varðar ástundun og umfjöllun er sú staðreynd að skák var, eins og Egill bendir réttilega á, nánast þjóðaríþrótt Íslendinga. Ég held mér sé óhætt að fullyrða að hvergi hafi þessi hugans íþrótt og list notið jafn almennra vinsælda og á Íslandi. Þegar samkeppnin við skákina jókst svo er fullkomlega eðlilegt að hún hafi fallið aðeins af stjörnuhimninum, ef svo má að orði komast, en það þýðir sannarlega ekki að hún hafi nokkurn tíma átt það á hættu að deyja út. Íslenskt skáklíf var blómlegt á 9. áratugnum og í upphafi þessarar aldar en kannski ekki eins áberandi almenningi og það var á 9. áratugnum.

Skáklíf er á mikilli uppleið á Íslandi í dag og það virðist einu gilda hvar á æviskeiðinu skákmenn eru staddir. Starfrækt er öflugt starf fyrir eldri skákmenn, m.a. í Hafnarfirði, og metþátttaka var nýlega á öðlingamóti hjá Taflfélagi Reykjavíkur. Þá er unglingastarf í miklum blóma og ekki er langt síðan Íslendingar eignuðust nýjan stórmeistara og ég verð illa svikinn ef við eignumst ekki tvo til viðbótar á næstu misserum. Skákáhuginn er mikill og fer vaxandi og margir góðir aðilar hafa unnið gott starf í þá átt.

Það sem helst hefur staðið íslensku skáklífi fyrir þrifum er einangrun landsins sem felur í sér skort á tækifærum. Það hamlar framförum að tefla alltaf við sömu andstæðinga og það þarf meiriháttar fjárfestingu til þess að fara erlendis til þess að tefla í mótum. Vegna þessa hafa möguleikar manna til þess að ná sér í reynslu, stig og áfanga oft verið takmarkaðir en á undanförnum árum hefur það þó færst í aukana að íslenskir skákmenn fari utan að tefla og er það hið besta mál. Óskandi væri þó að fleiri tækifæri gefist og er það að mínu viti ein stærsta áskorun skákhreyfingarinnar á Íslandi að leita leiða til þess að styrkja fleiri skákmenn, bæði unga og efnilega sem og þá sem lengra eru komnir, til keppni á erlendum vettvangi. Til lengri tíma litið mun það skila sér í betri skákmönnum og betri árangri fleiri skákmanna sem síðan skilar sér í auknum áhuga á skákinni.

***

Eins og ég nefndi að ofan telur Egill Helgason það ekki séríslenskt að skákin hafi átt undir högg að sækja. Svo má vera, til dæmis er ljóst að þátttakendum á skólaskákmótum hér í Svíaríki fækkaði á tímabili en er nú að fjölga aftur ef mér skilst rétt, en ég er samt ekki alveg viss. Gríðarlegar margir tefla á netinu og skákin hefur notið gríðarlegra vinsælda í Asíu þar sem stærsti vaxtarbroddurinn er. Þá hefur verið unnið að því leynt og ljóst að koma skák á námsskrá grunnskóla í Evrópu og hefur Evrópuþingið m.a. stutt það starf. 

Í athugasemd minni við bloggfærslu Egils bendi ég á að það sé ólíku saman að jafna þegar borin er saman áhugi fjölmiðla á einvígi aldarinnar annars vegar og heimsmeistaraeinvígi þeirra Anand og Gelfand hins vegar. Árið 1972 var kalda stríðið í hámarki og áróðursgildi einvígis á milli heimsmeistarans sovéska og áskorandans bandaríska gríðarlegt. Athyglin var því sprottin af öðru en því sem máli skipti, þ.e. skákinni. Þá voru þar á ferðinni tveir óumdeilanlega bestu skákmenn heims en ekki margir mundu leyfa sér að lýsa þá Anand og Gelfand tvo bestu skákmenn heims í dag. Hið sama var að hluta til uppi á teningnum þegar Karpov og Kortsnoj áttust við. Þeir voru bestu skákmenn heims en það sem meira var að Kortsnoj hafði árið 1976 flúið Sovétríkin sem varð til þess að auka áhugann á einvígjum þeirra mikið. 

Ég verð að viðurkenna að ég veit ekki hversu vel erlendir fjölmiðlar fylgdust með fyrstu einvígjum þeirra Karpov og Kasparovs enda varla orðinn unglingur þegar þetta var en ég get alla vega fullyrt að einvígið 1990 rataði ekki oft á síður sænskra dagblaða eða í sjónvarpið sænska.

 

 

Fyrir rúmum tveimur árum skrifaði ég færslu hér á bloggið undir fyrirsögninni „Spyrjum markaðinn“ þar sem umfjöllunarefnið var tilgátan um skilvirka markaði (e. efficient market hypothesis) sem ég kalla stundum bábiljuna um skilvirka markaði (e. efficient market fallacy). Eins og auðlesið er út úr áðurnefndri bloggfærslu og uppnefni mínu á henni er ég lítt hrifinn af þessari kenningu og tel hana rugl hið mesta.

Hugmyndin um skilvirka markaði hefur lengi verið mér hugleikin og ég hef velt henni mikið fyrir mér, m.a. vegna stórs verkefnis sem ég er að vinna að en einnig vegna þess að ég tel þess kenningu eiga stóran þátt í því mikla efnahagshruni sem átt hefur sér stað í heiminum og valdið dýpstu efnahagslægð frá lokum síðari heimsstyrjaldar. Enn er ekki útséð með hvort lægðin sú verði að heimskreppu en við vonum það besta. Hvað um það, ég hef sem sé velt tilgátunni um skilvirka markaði mikið fyrir mér og hef fundið ýmis rök sem að mínu mati (og annarra sem ég hef rætt málið við) hrekja þessa tilgátu - að minnsta kosti í raunheimum.

Í einfölduðum heimi hagfræðilíkana er hægt að láta flest ef ekki allt standast ef þú gefur þér réttu forsendurnar, sem Eugene Fama gerir svo sannarlega í tilgátunni sinni en það þýðir ekki endilega að hið sama eigi við í raunveruleikanum. Eins og einhverjum þeirra sem villast hingað inn er kannski kunnugt er legg ég mikið upp úr því að hagfræði sé gagnleg í raunheimum en ekki einungis í einhverjum einfölduðum heimi sem við getum beygt og teygt til þess að láta niðurstöðurnar hæfa hinni upphaflegu tilgátu. Oft er það meira að segja þannig að forsendurnar stangast á við hver aðra en þótt undarlega hljómi virðist það ekki alltaf draga úr gildi kenningana. Gott dæmi um það er tilgátan um skilvirka markaði en ég ætla þó ekki nánar út í þá sálma núna. Hér ætla ég þess í stað að reifa tvær þeirra röksemdafærslna sem ég tel hrekja tilgátuna, tvær nýjustu afurðir vangaveltna minna um kenninguna góðu (eða slæmu ef út í það er farið). 

Sú fyrri er sú að ef markaðir væru skilvirkir á þann veg að enginn einn markaðsaðili geti slegið markaðnum við, þ.e. grætt meira en aðrir markaðsaðilar (sem er megininntakið í kenningu Fama) þá felur það í sér að enginn aðili græði. Græði einn þá hrekur það tilgátuna um skilvirka markaði. Þetta er í raun afar einfalt en þarfnast þó kannski smávegis útskýringar. 

Fjármálamarkaðir eru það sem kallast núllsummuleikir. Tökum sem dæmi hlutabréfamarkaði. Fjöldi hlutabréfa er á hverjum tíma endanlegur og öll eru þau alltaf í eigu einhvers. Það felur í sér að ef einn aðili græðir á viðskiptum þá hlýtur einhver annar að tapa á þeim. Einfaldað dæmi: Gefum okkur að fjárfestir A kaupi hlutabréf af fjárfesti B og selji þau svo beint með þúsund króna hagnaði til fjárfestis C. Þá er fjárfestir B um leið búinn að tapa þúsundkallinum sem hann hefði getað grætt með því að selja bréfin beint til fjárfestis C. Þúsundkallinn sem A græddi er sem sé þúsundkallinn sem B tapaði. Summan er núll.

Tvinnum þetta síðan saman við þá undirliggjandi vísbendingu sem felst í tilgátunni um skilvirka markaði, þ.e. að allir græði nákvæmlega jafnmikið - öðruvísi fæst það einfaldlega ekki staðist að enginn geti slegið markaðnum við. Þegar þessir tveir þættir koma saman er það alveg ljóst að á skilvirkum markaði getur enginn grætt. Núllsummuleikur felur annað hvort í sér að (1) báðir aðilar græði hvorki né tapi, sem stenst undirliggjandi vísbendingu tilgátunnar eða að (2) annar aðilinn tapi því sem hinn græðir en þá er ljóst að báðir græða ekki jafnmikið sem stangast á við undirliggjandi vísbendingu tilgátunnar um skilvirka markaði. 

Þar af leiðir að standist tilgátan getur enginn grætt og aukinheldur er það svo að ef báðir, eða allir, aðilar að viðskiptum myndu græða þá bryti það í bága við helstu grundvallarreglu hagfræðinnar. Það fæli í sér ókeypis hádegisverð og hádegisverðurinn er aldrei ókeypis.

Víkjum nú að síðari röksemdafærslunni. Hún byggir á því að gengi hlutabréfa og annarra eignaflokka breyttist oft á dag, jafnvel oft á mínútu. Markaðir eru dýnamískir eða sítifandi og þessar sveiflur eiga sér iðulega stað án þess að nokkrar verðmyndandi upplýsingar berist. Meginniðurstaða tilgátunnar um skilvirka markaði er sú að á skilvirkum mörkuðum mótist einungis af þeim upplýsingum sem eru til staðar. Auk þess er gert ráð fyrir fullkomnu flæði upplýsinga sem felur í sér að allir, ég endurtek allir, aðilar markaðarins hafi aðgengi að sömu upplýsingum á nákvæmlega sama tíma. Það má ekki einu sinni muna nanósekúndum, sem er nokkuð sem er athyglisvert í ljósi umfjöllunar um ofurtölvurnar á Wall Street að undanförnu.

Þetta þýðir sem sé að allir aðilar fái nýjar upplýsingar umsvifalaust og að áhrifa þeirra gæti jafnóðum í verði eignarinnar. Um leið og upplýsingarnar berast breytist verðið í samræmi við innihald þeirra á skilvirkum markaði en að sama skapi ætti verðið þá ekki að breytast þegar engar nýjar upplýsingar berast. Ef engar upplýsingar berast í mánuð ætti verðið að vera óbreytt í þennan mánuð. Samkvæmt þessu er markaðurinn statískur og bærist ekki nema ný tíðindi berist honum. Eins og áður segir er raunin þó allt önnur og markaðurinn sveiflast stöðugt, jafnvel þegar engar fréttir berast. Hann er einfaldlega dýnamískur og það stangast harkalega á við hið statíska eðli skilvirkra markaða.

Tilgátan um skilvirka markaði er ein áhrifamesta hagfræðikenning síðustu áratuga og Eugene Fama er árlega álitinn líklegur til þess að vinna Nóbelsverðlaunin í hagfræði. Kenningin hefur haft mikil áhrif á efnahagspólitík undanfarinna áratuga í hinum vestræna heimi en vandinn er bara sá að hún byggir á óraunsæum forsendum og þar af leiðandi er lítið gagn af henni í raunveruleikanum.