Nauðsynlegt að tryggja hag heimilanna

Sé það rétt sem forsætisráðherra segir að niðursveiflan stefni í að verða dýpri en áður var talið er ljóst að bráðnauðsynlegt er að grípa til aðgerða sem fyrst. Í mínum huga er það allra mikilvægasta að tryggja hag heimilanna og ég veit að flestir eru mér sammála um það.

Í fyrsta lagi þarf að tryggja að ekkert heimili verði gjaldþrota og í öðru lagi þarf helst að sjá til þess að látið verði af öllum nauðungaruppboðum og aðfararaðgerðum gagnvart heimilunum í landinu. Að því loknu er hægt að hefjast handa við að byggja hagkerfið upp á nýjan leik en það er bráðnauðsynlegt að byrja á að tryggja hag heimilanna því á endanum eru það þau sem standa fyrir fjárfestingum og neyslu. Bæði þessi atriði eru á verkefnalista ríkisstjórnarinnar en ekki hefur verið hægt að koma þeim í verk þar sem tíma Alþingis er eytt í annað.

Geir H. Haarde hefur áhyggjur af því að tíma Alþingis verði drepið á dreif með umræðum um stjórnarskrárbreytingar og ég er honum sammála en hvernig væri þá að leiðtogi stjórnarandstöðunnar sýndi gott fordæmi og hætti að sóa tíma tilgangslausu karpi um starfslok ráðuneytisstjóra.

Nú er ekki rétti tíminn til þess að standa í pólitískri refskák.

 

Niðursveiflan meiri

Nýir tímar á Alþingi

Þegar maður situr í útlöndum og horfir á fréttamyndir frá Alþingi er ekki laust við að manni finnist hinn virðulegi blær aðeins að hverfa. Ég minnist þess að þegar ég sá útsendingar frá Alþingi þegar ég var yngri velti ég því stundum fyrir mér hvort verið væri að sýna frá jarðarför eða fundi í Alþingi. Þingmenn sýndu ræðumanni þá virðingu að vera ekki að gjamma fram í en nú er sá tími greinilega liðinn.

Fundir á Alþingi eru farnir að minna meira á myndir frá breska þinginu. Það eru nýir tímar á Alþingi og ég er ekki viss um að það sé svo slæmt. Að minnsta kosti er þetta orðið fjörugra.

Eitt hænufet til Evrópu

Verðtryggingin enn og aftur

Saga þessarar konu er sorgleg en því miður er hún fjarri því  að vera einsdæmi. Mig grunar að þorri fólks á Íslandi eigi við sama vanda að stríða. Ástæðan er einföld: Verðtrygging lánsfjár. Verðbólgan hefur geysað á undanförnum árum og hefur ekki verið í námunda við verðbólgumarkmiðið, 2,5%, um nokkurra ára skeið. Á meðan fitna verðtryggðu lánin eins og púkinn á fjósbitanum.

Í gær birtist grein eftir hagfræðing í Seðlabankanum sem fullyrðir að verðtryggð jafngreiðslulán séu hagkvæm heimilunum. Ég hefði gaman af að sjá hvernig hann ætlar að réttlæta það fyrir þeim sem eru í sömu stöðu og konan sem Mbl. hefur rætt við.

Þetta er ófremdarástand og ég hugsa að ríkisstjórnin þurfi ekki nema eina aðgerð til þess að vinna kosningarnar í vor. Afnám verðtryggingar.

Föst í of lítilli íbúð

Mistök að gera ríkissjóð skuldlausan

Ríkissjóður Íslands var rekinn með mjög myndarlegum afgangi á hverju ári í góðærinu sem ríkt hefur á undanförnum árum. Í stað þess að safna í sarpinn var sú ákvörðun tekin að greiða niður skuldir hins opinbera og í kjölfarið varð ríkissjóður skuldlaus. Eflaust þykir mörgum það koma í sama stað niður og jafnvel eðlilegra að greiða niður skuldirnar og vissulega er það til fyrirmyndar að ríkissjóður sé skuldlaus en að mínu mati voru þetta þó engu að síður mistök.

Fyrir því eru tvær ástæður. Eins og ég nefndi í bloggfærslu um byggingu menningarhúss í Vestmannaeyjum á hið opinbera að safna til mögru áranna þegar vel árar til þess að geta lagt í framkvæmdir þegar harðnar á dalnum. Nú hefur komið á daginn að íslenska ríkinu hefur ekki gengið neitt sérlega vel að nálgast lánsfé til þess að efla hagkerfið í kjölfar hruns bankanna og það þrátt fyrir að ríkissjóður hafi verið skuldlaus. Þá er spurningin: hefði ekki verið betra að eiga fé aðgengilegt til þess að bregðast við þeim vanda sem upp kom í haust. Þetta er önnur ástæðan en hin tengist skuldatryggingarálaginu margfræga.

Skuldatryggingarálagið á sem kunnugt er að endurspegla áhættuna af skuldum hvers útgefanda fyrir sig og eins og margoft kom fram í fréttum undanfarið ár var álagið á skuldabréf íslensku bankanna afar hátt. Að margra mati alltof hátt og jafnvel má færa rök fyrir því að hið háa álag hafi átt sinn þátt í falli bankanna þó ekki ætli ég að fara nánar út í þá sálma að þessu sinni. 

Tengingin við skuldastöðu ríkissjóðs felst í einu af grundvallaratriðum fjármálahagfræðinnar. Þegar markaðurinn, fjárfestar, metur verð skuldabréfa einhvers útgefanda (í þessu tilviki banka) tekur hann gjarnan mið af áhættuminnsta fjárfestingarkosti þess lands sem útgefandinn kemur frá. Áhættuminnsti kosturinn er jafnan ríkisskuldabréf en þar sem engin slík voru á markaði höfðu markaðsaðilar, í þessu tilviki skuldatryggjendur, ekkert viðmið til þess að verðmeta skuldabréf íslensku bankanna eftir. Menn fór því varkáru leiðina og verðmátu bréfin lágt sem felur í sér hærri ávöxtunarkröfu (sambandið á milli verðs skuldabréfa og ávöxtunar þeirra er neikvætt).

Enn fremur er ljóst að skortsala á skuldatryggingum vegna skuldabréfa íslensku bankanna var mjög mikil en með skortsölu veðja menn á að verð bréfanna lækki og ávöxtunarkrafan hækki. Mín skoðun er að skorturinn á viðmiði hafi auðveldað "óprúttnum miðlurum," eins og það var kallað í fyrravor, að hafa áhrif á markaðinn og því tel ég að það hafi verið mistök að greiða niður skuldir hins opinbera.

Eflaust eru einhverjir ósammála mér og ég hefði gaman af að fá "feed back" á þessar pælingar mínar.

Strútarnir í Seðlabankanum

Hún er undarleg þessi árátta hagfræðinga Seðlabankans til þess að stinga hausnum í sandinn og hafna því að verðtryggingin takmarki bit stýrivaxta. Ég hef margoft fjallað um þessi mál í Viðskiptablaði Morgunblaðsins og alltaf fært fyrir því skýr rök, ýmist undir nafni eða ekki, hvernig verðtryggingin dregur úr hvata bankakerfisins til þess að taka mark á skilaboðum þeim sem Seðlabankinn sendir með vaxtabreytingum sínum.

Margir hagfræðingar virðast vera komnir á sömu skoðun, þeir voru ekki margir sammála mér þegar ég byrjaði á þessu kvabbi haustið 2004. Nýjasta dæmið er skýrsla þeirra Gylfa Zoega og Jóns Daníelssonar þar sem þeir segja (fyrsta efnisgrein á s. 4):

 "Kerfi verðtryggingar og fastra vaxta til langs tíma hefur hún gert baráttuna við verðbólguna erfiðari."

Seðlabankinn hefur hins vegar aldrei fengist til þess að viðurkenna að verðtryggingin sé til vandræða en ég tel hana vera stóran hluta af trúverðugleikavanda bankan. Hvernig Ásgeir Daníelsson fær það síðan út að núverandi kerfi sé lánþegum hagkvæmt skil ég ekki, það þarf ekki annað en að reikna dæmið á reiknivélum á vefjum bankanna.

Ég mun einhvern tíma bráðlega fjalla nánar um þessi mál hér á blogginu og fara yfir rök þau sem ég hef fært.

Segir að verðtrygging auki ekki á vanda peningamálastefnunnar

Mikilvægt að bankinn öðlist trúverðugleika

Þótt vissulega sé mikilvægt að endurskipulagning Seðlabankans gangi hnökralaust fyrir sig finnst mér það svo sem ekkert ánægjuefni að þeir Eiríkur og Ingimundur Friðriksson séu að yfirgefa bankann. Sem blaðamaður átti ég töluverð samskipti við þá báða og verð að segja að báðir eru miklir sómamenn auk þess að vera mjög hæfir í sínu starfi.

Það er ekki við seðlabankastjórana, engan þeirra, að sakast þótt aðgerðir bankans til þess að sporna við verðbólgu hafi ekki gengið sem skyldi. Seðlabankinn gerði það sem hann gat miðað við þann stakk sem honum var sniðinn en stakkurinn var einfaldlega of þröngur. Til þess að vextir virki sem stjórntæki þarf kjöraðstæður á markaði en þær aðstæður hafa aldrei verið til staðar á Íslandi, amk ekki síðustu áratugi. Auk þess nýtur Seðlabanki Íslands ekki þess trúverðugleika sem er nauðsynlegur til þess að stýrivextir virki, jafnvel við kjöraðstæður.

Þennan trúverðugleika er mikilvægt að bankinn öðlist sem fyrst, gildir einu hvort horfið verður frá notkun stýrivaxta eður ei, og mikilvægur liður í því starfi er að nýir menn taki við stýrinu. Það er hins vegar synd að góðir menn þurfi að yfirgefa bankann.

Eiríkur hættir í júní

Fleiri lækkanir boðaðar

Eins og sjá má af tenglinum sem fylgir fréttinni boðaði sænski seðlabankinn frekari vaxtalækkanir á árinu takist ekki að snúa efnahagslægðinni við með þessari lækkun. Það er í mínum huga nánast útilokað að það takist og því má eiga von á fleiri vaxtalækkunum. Vandamálið er bara að það er mjög hætt við því að þær lækkanir verði einnig tiltölulega gagnslausar.

Ástæðan er einföld, vaxtabreytingar eru ekki nægilega beitt vopn til þess að takast á við efnahagsástand það sem nú ríkir. "Markaðurinn" alvitri getur ekki snúið þessu við upp á eigin spýtur og því er nauðsynlegt að hið opinbera komi að málum með efnahagsaðgerðum. Fyrir jól óskaði sænski seðlabankinn eftir því að ríkisstjórnin dældi inn rúmlega 10 milljörðum sænskra króna í hagkerfið en Anders Borg fjármálaráðherra hló að þeim í beinni útsendingu og niðurstaðan var 8,5 milljarðar, ef ég man rétt. Það er þegar komið í ljós að sú upphæð dugir ekki.

Hvað ætli gerist nú?

Stýrivextir lækka í Svíþjóð

Skref í rétta átt

Í góðæri á hið opinbera að rifa seglin og spara til mögru áranna og í hallæri á hið opinbera (gildir einu hvort um er að ræða ríki eða sveitarfélög) að auka útgjöldin til þess að örva hagkerfið. Fyrir mér hefur þetta alltaf verið megininntakið í hagfræðikenningum John Maynard Keynes. Þannig getur hið opinbera jafnað út sveiflurnar en það vill hins vegar brenna við að umsvif hins opinbera aukist verulega í góðæri, Ísland er gott dæmi um það, og síðan sé dregið úr umsvifum þegar harðnar á dalnum. Á þann hátt ýkir hið opinbera sveifluna, hvort sem er upp eða niður.

Ákvörðunin um að reisa menningarhús í Eyjum er í mínum huga gott dæmi um einkar skynsama efnahagsstjórn. Mér er svo sem ekki kunnugt um aðdraganda þessarar ákvörðunar, það má vel vera að málið hafi verið lengi á dagskrá en hvað sem því líður er tímasetningin afar heppileg og mjög skynsamlegt að slá verkefninu ekki á frest. Þarna leggjast ríki og sveitarfélag saman á sveif um verkefni sem mun skapa einhver atvinnutækifæri auk þess að efla mikilvægt byggðarlag. Menningarhús í Vestmannaeyjum er dæmi um framkvæmd sem "markaðurinn" myndi sjaldan telja þess virði að ráðast í og það er mikilvægt að ráðast í slíkar framkvæmdir á samdráttartímum. Bæði dregur það úr atvinnuleysi og býr um leið til skatttekjur og auk þess gerir það samfélagið skilvirkara þegar fram líða stundir.

Verkefnið er ekki mjög stórt á þeim mælikvarða sem við höfum fengið að kynnast á undanförnum árum en margt smátt gerir eitt stórt og það er vonandi að fleiri verkefni af þessu tagi fylgi í kjölfarið.

Um allt land.

Eyjamenn reisa menningarhús

Var gengið of langt í skattalækkunum?

Til er fyrirbæri í hagfræði sem allmargir hagfræðingar trúa á og heitir Laffer-kúrva eða Laffer-bogi en samkvæmt honum er hægt að auka skatttekjur hins opinbera með því að lækka skatta. Þetta gildir að vísu aðeins upp að vissu marki, eins og sjá má af myndinni sem fylgir tenglinum hér að framan er kúrvan íhvolf og því með hámarkspunkt. Þegar skatthlutfallið er orðið lægra en það sem gefur hámarkspunktinn  taka skatttekjurnar að lækka á ný.

Undarnfarnar ríkisstjórnir lækkuðu skatta margoft og oft þvert á aðvaranir erlendra aðila á borð við IMF og OECD um að ekki væri ráðlegt að lækka skatta í miðju góðæri. Það væri eins og að skvetta olíu á eld. Ég man t.d. eftir einu tilviki þegar þáverandi fjármálaráðherra, Geir H. Haarde, lét hafa eftir sér að þessir erlendu aðilar þekktu ekki nægilega vel aðstæður á Íslandi. 

Nú þarf að leita leiða til þess að auka tekjur hins opinbera og þá væri ekki verra að geta gert slíkt með skattalækkunum. Ég geri ráð fyrir því að dæmið hafi verið reiknað og niðurstaðan hafi verið sú að ekki sé mögulegt að lækka skatta án þess að draga úr tekjum hins opinbera, Ísland sé vinstra megin við hámarkspunkt á kúrvunni.

Þá er spurningin: Getur verið að of langt hafi verið gengið í skattalækkunum undanfarinn áratug?

Þýðir ekki að klína sök á Sjálfstæðisflokkinn

Hluti af stærra spili?

Engum dylst að sjálfstæðismenn eru afar bitrir yfir því að hafa misst völdin eftir 18 ár, hegðun þeirra ber þess greinilega vitni. Sumir tala um barnaskap og aðrir um fráhvarfseinkenni en mér segir þó svo grunur að þessi framkoma þeirra sé hluti af stærra pólitísku spili.

Hin nýja ríkisstjórn hafði frá upphafi aðeins 83 daga til stefnu, ætli þeir séu ekki svona 75 eftir, áður en kosið er á nýtt og þá mun stjórnin leggja verk sín í dóm kjósenda. Eina von Sjálfstæðisflokksins til þess að ná aftur völdum er sú að stjórninni verði lítið sem ekkert úr verki. Og hvernig er best að leggja Þránd í Götu hinnar nýju stjórnar? Jú, auðvitað með því að rífast og þæfa þannig hvert einasta mál sem upp kemur út í rauðan dauðann.

Með því að segja ekki af sér tryggir Davíð Oddsson flokksfélögum sínum á þingi tækifæri til þess að þrasa og barma sér, þæfa málið, í nokkra daga til viðbótar, jafnvel viku, og sá tími er um leið ónýtur fyrir ríkisstjórnina. Um leið getur Sjálfstæðisflokkurinn bent á það í kosningabaráttu að minnihlutastjórnin hafi ekki komið miklu í framkvæmd

Það kæmi mér ekki á óvart þótt refurinn Davíð Oddsson hafi átt hlut að máli í taktískri vinnu Sjálfstæðismanna og jafnvel fleiri af kynslóð eldri sjálfstæðimanna.

Christensen: Neyðarlegt að Davíð segi ekki af sér